Nyiar Duit

Zaman kiwari mah neangan duit teh hese kacida. Komo deui ayeuna mah harga-harga kabutuhan sapopoe ge geus mahal tur mahiwal. Putat-petot aprak-aprakan sapoe jeput nyiar napkah, hasilna mah sakali beak sapoe ge. Kabeh jalma geus lieur ku duit. Lieur ngalana, bingung pareng rek dibalanjakeunna, basa kerenna mah dilema. Kateuing ari jalma beunghar jiga artis atawa pajabat nu loba duit mah, meureun ngaluarkeun duit teh asa ngaluarkeun hitut.

Isuk-isuk keneh kuring rek mangkat ka Cileunyi, dititah ku babaturan kuli ngarombak imah Haji Junedi. Karasa hoream uncag-incig teh dalah ongkos angkot ge ayeuna mah pikasieuneun. Tisaprak harga BBM naek, ongkos angkot milu naek. Kahayang mah leumpang, tapi era ku tukang batagor. Kapaksa we nyokel celengan si Teteh. Mun pareng nempo kuring nyokelan celengan teh, pamajikan mah sok gogodeg bari nyeungseurikeun.

Geus jarang ayeuna mah nu numpak angkot teh. Lolobanamah ngabelaan pasedek-sedek naek beus DAMRI, cenah ongkosna kaitung murah. Nyaan pisan ongkos DAMRI leuwih murah pisan batan angkot. Ti Tanjungsari ka Kebon Kalapa ge ukur mayar 4000. Mun angkot mah 4000 teh ukur nepi ka Cileunyi. Loba jalma nu rek ka Jatinangor atawa ka Cileunyi, malahan milih naek DAMRI, mayar sarebu ge ditarima cenah.

Tapi poe ieu kuring milih naek angkot. Sirah keur jangar kieu mah teu sudi teuing pasedek-sedek nangtung dina DAMRI, kuring mah sok kapiuhan.

“Tiiseun kieu Kang, angkot teh?” cekeng teh ka supir

“Ah, kieu we upami enjing-enjing dugi ka siang mah, Kang, tiiseun. Leuheung siang mah aya bubaran barudak sakola, janten teu ngahelas teuing.”

“Tuh, tingali Kang, DAMRI mah marema nya.”

“Muhun, beus badag nurustunjung, ngarebut panumpang. Rek ka Cileunyi nu deukeut ge diangkut si bangkawarah teh.” Ceuk supir bari nyiduh kaluar. Kuring ukur seuri ngadanguna. Singhoreng ayeuna mah DAMRI jeung angkot teh keur mumusuhan.

Jalma pantaran kuring mah nyiar duit teh kudu bolokot heula jeung kesang, malahan geutih. Sirah jadi hulu, hulu jadi sirah. Najan hasil nu katarima teu sapira, tapi hatur lumayan keur kabutuhan sapopoe mah. Kitu we, basana mah gali lobang tutup lobang. Tapi kuring mah bagja boga pamajikan daek sabar diajak sangsara ge. Atuh nahas mun urang boga pamajikan teu sabaran, sing pareng dibere beunghar ge, bakal riweuh jauh ti kabagjaan. Jalma pantaran kuring mah nyiar duit teh kudu daek papanasan kawas kieu. Tapi teu karasa gawe di imah Haji Junedi teh geus tereh beres deui. Atuh da digeder ti isuk, komo dibantuan ku nu lian mah, pagawean teh gancang beres. Haji Junedi atoh nempo hasil gawe kuring jeung nu sejenna. Karasa, jalma beunghar kawas Haji Junedi mah teu koret ka jalma kuli jiga kuring teh. Manehna nyuguhan, ngajak dahar bareng, tuluy teu asa-asa mere buruh. Kuring moal cangcaya, manehna pasti abus surga. Ti kajauhan kadangu sora adan asar. Kuring geuwat milu mandi di imah Haji Junedi. Awak karasa genah dipake solat ge. Nuhun, Gusti…

—oOo—

Najan geus asup sore, tapi hawa masih keneh karasa bayeungyang. Angkot ka sorenakeun mah katempo marema, komo deui beus DAMRI nepika dengdek-dengdek wae bakating ku pinuh. Sore mah geus loba nu mulang gawe.

Di jero angkot, awak karasa mingkin hareudang, lantaran panumpang ngabelaan nangkel di lawang panto ngahalangan angin. Di jero bujur geus silih geol, karasa panas. Najan kasiksa ku hareudang, tapi teu ambek da kuring di jero ngabaur jeung panumpang awewe, teu jangar teuing. Sok atoh mun aya nu turun, bujur bisa usik lega. Komo ayeuna mah nu narangkel teh geus tarurun palebah Cikuda ge. Hiji dua panumpang mulai turun. Di pengkolan Ciromed, turun pamuda jabrig. Sor ngasongkeun duit, teuing sabaraha.

“Timana, Jang?”

“Ti Jatinangor.”

“Kurang lima ratus.”

“Ah, biasana ge mayar sakitu.”

“Beda ayeuna mah, bengsinna ge geus mahal.”

“Sayah mah mahasiswa, mayarna murah!”

“Rek mahasiswa, rek presiden ge mayar mah sarua!”

“Na ari maneh sok maksa!” ceuk si pamuda bari nakol kaca spion mobil.

“Gelo siah, mahasiwa sangsara! Kalahka rek ngarusak mobil. Gelut siah jeung aing!”

“Sok kadieu turun wani mah, pehul!”

Supir turun, si mahasiswa kekerot. Silih haok, silih suntrung. Antukna mah silih cabok, buk-bek silih teunggeul di sisi jalan. Kabeh panumpang awewe di jero angkot jejeritan. Awewe mah sok riweuh, nonton gelut jeung nonton mengbal teh sarua wae, jejeritan teu puguh. Nyaan awewe mah, jiga nu gelut teh kabogohna wae.

Nempo dua jalma masih buk-bek gelut teh, kuring geuwat turun, niat rek misah. Orokaya nu gelut geus teu bisa dipisah. Crot geutih kaluar tina irung supir. Cer irung si mahasiwa ge sarua ngucur geutih. Pokona mah cur-cor pikasieuneun. Untung pisan ti kajauhan katempo loba jalma lalumpatan milu rek misah. Nu duaan teh pada nyarekelan, pada misah.

“Sok wani mah siah tuluykeun, sirah bihun!”

“Sok siah gelo, haramjadol Beuteung kardus!”

Duh, Gusti, pira oge duit lima ratus, nepika pasea kitu…

—oOo—

Imah kontrakkan kuring karasa tiiseun. Kuring keketeyepan abus ka jero. Lalaunan kuring ngelol ka kamar pamajikan. Katempo manehna keur anteng maca majalah. Kuring ngadehem, tuluy nanya.

“Nuju naon, Teh?” nu ditanya teu ngalieuk. Kuring ngadehem deui, tapi pamajikan jiga nu embung ngalieuk. Teu sasarina kitu. Lalaunan kuring nyampeurkeun manehna. Katempo manehna baeud. Kuring hemeng nempona.

“Teteh kunaon baeud?” cekeng teh semu ngaheureuyan. Nu ditanya kalahka malik nonggongan.

“Raray Teteh janten awon pami nuju baeud mah nya…” kuring ngaheureuyan deui. Nu diheureuyan kalahka malik molotot. Duh, Gusti, panonna meni endah.

“Aa tadi nyandak artos sabaraha tina cengclengan?” pamajikan nanya semu ambek.

“Salapan rebu, naon kitu?”

“Tadi Teteh uih ti bumi Bi Nuni, naek ojeg kirang artosna, kirang sarebu, jadi isin. Sugan teh ongkos teu acan naek. Bade nyokel cengclengan artosna tos ku Aa seep.” Ceuk pamajikan bari baeud. Kuring teu kuat nahan seuri ngadanguna.

“Ih, Teteh, da artos mah teu dicandak sadayana. Aya disesakeun.”

“Disesakeun naon, dina cengclengan mung aya 200 perak.” Tembal pamajikan bari malik nonggongan. Kuring seuri ngabarakatak.

“Oh, saminggu nyengclengan geuning ngan aya salapan rebu dua ratus! Sugan teh sajuta nya, Teh.” Ceuk kuring bari seuri akey-akeyan. Pamajikan katempona baeud keneh, bari ngegelan biwirna nu semu beureum.

“Nya atos atuh, iraha-iraha dilebetan deui ku Aa…” cekeng teh. Kuring ngahaja heheotan, pamajikan beuki kesel ka kuring.

“Duh, hanjakal Teteh nuju baeud, nuju bendu, tadina mah bade diajak ngabaso di Mang Endun.” Ceuk kuring bari api-api rek ngaleos. Kareret pamajikan malik curinghak, tuluy nyampeurkeun kuring.

“Aa tadi janten damel di bumi Pa Haji? Langsung dipasihan artos? Sabaraha?” pamajikan merekpek nanya. Kuring teu ngajawab, kalahka ngahaja heheotan.

“Aa bade langsung ka Mang Endun, atanapi bade bobo heula?” pamajikan nanya bari semu ngagoda. Leungeunna nangkeup cangkeng.

“Bade bobo heula ah…” cekeng teh.

“Hayu atuh!”

Kuring jeung pamajikan muru kasur, goledag bareng gogoleran. Tuluy kuring sare nonggongan pamajikan, api-api kerek.

“Geuning Aa mah kalahka bade bobo kitu.”

“Ih, tadi kan Teteh ngajak bobo heula…”

“Sanes bobo kitu atuh…”

“Har, bobo kumaha deui atuh?”

Nu ditanya kalahka imut eraeun. Tuluy pamajikan nangkeup bari ngome kancing baju kuring, semu nu ogo.

“Tapi artosna mung saalit, Teh…”

“Wios…” tembal pamajikan ogo bari imut ngagelenyu.

Ah, najan ukur hasil duit saeutik, tapi karasa bagja mun pamajikan beunghar ku imut, bageur, sabar, ogo… Karasa bagja, Gusti…

Parebut Tuti

Dano jeung Dacep rèk galungan, teu sirikna jiga nu rèk silih rebut pati. Elit politik mah di luhur silih dudut parebut korsi, oalah nu duaan malah rèk slih jenggut parebut Tuti. Enya Tuti pisan, Tuti Suryanti binti Ahmad Arjaki, èstuning wanoja geulis ting-ting nu jadi inceran ampir kabèh lalaki di lembur Cipati. Teu ukur barudak pamuda kamari, dalah aki-aki tujuh mulud gè najan teu nyirikeun teu welèh wè ulubiung milu kompetisi miharep ati Tuti.

Najan loba nu mikahayang ka Tuti, tapi nu meusmeus ranteng urat beuheung teu sirikna unggal poè agul diri kabungbulengan ku Tuti mah nu kadèngè téh ukur Dano jeung Dacep, dua pamuda lembur nu silih sigeung pada hayang meunangkeun cinta Tuti. Kapengpeongan. Kompetisi dimimitian ku paginding-ginding hareupeun Tuti. Dano ngabèlaan nginjeum duit meuli baju alus najan hasilna teu pisan-pisan ukur ginding kakampis. Pon kitu deui Dacep nu embung èlèh ginding najan adèan ku kuda beureum. Tahap kadua kompetisi jadi èkstrim: Gelut! Dano nangtang. Dacep embung disebut leutik burih.

Peuting ayeuna pisan, di kebon awi, dua pamuda tèh geus panas hatè. Salah sahiji kudu meunang tarung. Nu èlèh kudu ngajauhan Tuti. Pikeun Dano jeung Dacep, teu paduli teuing lalaki lian mah, da puguh teu ngagokan iwal jelema nu ngajanteng hareupeunnana. Dua pamuda tèh geus titatadi silih haok, ngawakwak tipopolotot, bet ngahaja silih bales pantun heula. Dano geus nembongkeun sihung. Dacep geus buringas. Dano nembongkeun potrèt Tuti ukuran poskar. Dacep gè embung eleh, manehna nembongkeun potrèt Tuti ukuran 10 R. Hate Dano ngagedur ngabebela kapanasan. Duanana ngahaja can darahar ti imah mula, puguhing kolot can nyangu. Duanana gè geus taki-taki, geus siap nadah serangan nu jadi musuh.

Serenteng dua pamuda téh buk-bek silih dudut bulu suku heula. Beletak Dano miheulaan neunggeulkeun peureup kana sirah Dacep. Solontod Dacep mundur gubay-gèboy, gedebut nambru luhureun ti munding. Tapi manèhna rikat nangtung deui. Serenteng narajang Dano. Buk sukuna nojos angen Dano. Goak Dano ngagoak, ngacleng nangkuban. Amarahna mingkin ngagugudag. Dano nyambat ngaran Tuti. Dano takbir. Gajleng muru Dacep, peletak ngèprèt ceuli katuhuna. Ngung karasa panas. Dacep ngocèak nyambat nini na.

Teu kungsi lila Dano ngajenggut. Dacep pungak-pingek puguh Dano sirahna botak. Antukna ngoèt. Teu poho nojos liang irung Dano ku cingir; haneut. Ahirna silih suntrungkeun. Gubrag dua pamuda tèh nangkarak. Dano rikat nangtung, pon kitu deui Dacep nangtung ku dua leungeunna. Dano taki-taki. Dacep masang kuda-kuda. Ngahègak.

Set Dano nyokot pèso tina sakuna. Pèso kater. Dacep teu riuk-riuk gimir diasongan peso tèh. Set manehna ge nyokot panakol bedug. Gajleng Dano ngasongkeun pèso, buk leungeunna di takol ku Dacep. Dano kèkèrèpèngan nyambat ucingna. Sabot kitu Dacep nèngkas suku lawanna. Duk! Dano jungkir balik, labuh bujur tiheula nenggar akar. Goak bisul Dano bucat. Gap Dacep nyekel leungeun Dano. Dacep marieuskeun leungenna. Puguh wè atuh leungeun Dano asa rengat. Pupuringisan. Embung èlèh, leungeun kèncana nyokot kai sapotong deukeut sukuna. Peletak Dacep ditakol. Leng dunya asa muter. Serenteng deui duaan silih tarajang. Buk peureup Dano meupeuh beungeut Dacep. Beletak siku Dacep nyiku tarang Dano. Bruk duaannana kapiuhan silih tangkeup. Euweuh nu èlèh. Euweuh nu meunang…

Saminggu tiharita, kompetisi pindah kana mistik. Ber Dacep neang pèlèt ka kulon. Pon kitu deui Dano nyiar pèlèt ka wètan. Lain pèlèt keur lauk. Tapi keur mèlèt Tuti. Dano guguru ka Abah Ebah. Dacep hiber ka Abah Omon. Dua bulan guguru asihan. Dano yakin pèlètna matih. Dacep ogè optimis. Dano makè jurus kiceup sakti. Dacep makè rumus seuri sakti. Duanana kudu makè jurus jeung rumus èta maksimal dua lengkah ti beungeut Tuti. Geus rèngsè guguru, duanana panggih deui. Silih agul pèlèt. Hayu wang buktikeun ka jinisna! Pakuat-kuat ajian. Saha nu matih bakal meunang asih Tuti.

Poè minggu jam salapan kompetisi dilaksanakeun. Dua pamuda tèh geus ti isuk-isuk naragog hareupeun imah Tuti. Jam satengah sapuluh targèt kaluar ti imahna. Ngajanteng sisi jalan jiga nu rèk megat mobil. Dano nyampeurkeun ti belah kulon. Dacep ti belah wètan. Dua lèngkah ti Tuti, dua pamuda tèh ngaluarkeun jurus. Biwir Dano katangen kunyam-kunyem:

nelengnengkung-nelengnengkung
sima mamah sima papah
kiceup aing kiceup giring
seblok seblak seblok seblak
pot nyepot pot nyepot
wawawaw wawawaw
ajrih asih hyap ampih

Puuh! Dano niup leungeunna, tuluy diusapkeun kana panonna. “Hyap, kadieu Tuti…” Dano ngagupayan bari keukeureuceuman. Dacep embung èlèh ajian. Biwirna katèmbong runyah-renyoh:

balatuktak balatungteng
godeg oma turalean
seuri nyari imut nurut
gurilap-gurilap mantap
tah sima jimat tumarima
tah tuma jimat nu marema
wak wek wok wak wek wok

Puah! Dacep miceun ciduh kana leungeunna. Lèdot diusapkeun kana biwirna. “Hyap kadieu Tuti…” Dacep ngagupayan bari sura-seuri. Kaciri aya rèmèh nyelap dina huntuna. Angin mingkin ngagelebug. Lieuk Tuti melong Dano. Lieuk Tuti melong Dacep. Lila teu ngomong. Sabot kitu. Tid! Tid! Tidid! Aya motor gede tur alus eureun hareupeun Tuti .

“Tuti nya?” pamuda nu luhureun motor nanya.
“Muhun.”
“Ameng Yu!”

Tuti unggeuk, tuluy nyampeurkeun. Gèk diuk luhureun motor. Geuleuyeung motor ngabiur ninggalkeun Dano jeung Dacep. Langit ceudeum. Dano jeung Dacep kapiuhan. Pingsan. Pèlèt Abah Ebah jeung Abah Omon èlèh ku pèlèt Jepang…

Saung Katineung

Saban poé minggu mah, réngsé solat subuh téh sok langsung morongkol deui. Béda minggu ayeuna mah, isuk-isuk gé geus leuleumpangan. Méméh balik ka imah, ngahaja nyimpang heula di kebon jagong ki Oleh. Geuning geus leubeut. Geus pada apal kabéh urang dieu mah, mun hayang jagong di kebon ieu kudu daék heula tarung panco jeung Ki Oleh, nu bogana. Teu jauh tidinya, maplak tatangkalan endah diharudum ibun.

Ka belah kulon, teuteup eunteup di saung laeutik sisi sawah Haji Nono. Matak nineung matak waas. Kleung angkleung ingetan ngahaleuang ka mangsa keur leutik sok ulin bareng Dedi, Kokom jeung Lilis di saung éta. Gogonjakan, ngoyag-ngoyag tali bebegig. Manuk hariber. Jiga ayeuna, manuk silih udag. Panon poé geus ngeteyep rék nembongan. Kuring ngarénghap panjang. Teu karasa, Gusti, geus jauh ngulur umur, geus moal bisa dieureun-eureun atawa mulut nu geus liwat.

Balik ka imah, brus kuring mandi di sumur tukangeun imah. Mun pareng genah gegejeburan, sok poho batur nu ngantay rék milu ka cai. Geus rényom kadéngéna. Si bibi rék nyeuseuh mah, ki Momo rék miceun mah, Nyi Mimin rék ngisikan mah, jeung nu séjénna. Atuh réngsé mandi téh kabéh pada ngékéak. Puguhing ki Momo mah, teu weléh bari nyindir.

“Abong lila bubujangan, mandi gé lila. Iraha kawin, Jang?” pokna bari seuri ngahahah. Geus remen nu nanya kitu téh, tapi sok tara dilayanan. Bubuhan kakeuheul geus manteng. Mun seug ki Momo lain kolot, geus titatadi ditalian di tangakal balingbing pipir imah. Katempo manéhna ngaleos, sengit haseup bakona néjéh liang irung.

Dijero kamar kuring ngarahuh. Panon anteng melong eunteung. Geuning nyaan katempo pisan geus kuduna mungkas lalagasan. Umur sakieu di lembur mah moal teu pada nganaha-naha can boga pamajikan téh. Tapi da nepika ayeuna, mumul kawin téh. Lain teu payu, geus aya nu harayangeun mah. Mumun mah, randa Isah mah, Téh Ninih mah, Kokom mah, Lilis mah, Dedeh mah. Kabéh gé saropan tur gareulis manis. Nya kitu téa, kuring resep kénéh léléngohan. Lain sieun, lain teu boga biaya. Puguh wé gawé mah geus kawilang lumayan. Tabungan di bank geus meujeuhna keur rumah tangga mah. Kumaha deui, haté embung baé méréan. Teu bisa dipaksa-paksa.

Kadieunakeun, geus tara aya deui nu nganaha-naha, iwal ki Momo wé nu bangor kénéh ngaheureuyan kuring sual kawin mah. Kitu deui nu di imah, geus sieun mun nanyakeun sual kawin téh. Éta gé tisaprak kuring mudalkeun kaambek kanu di imah lantaran hayoh ditanya iraha kawin. Murang-maring sagala disépak. Adat kuring gedé ambek. Tisaprak kajadian éta, urang imah teu wani-wani deui nyeungeut amarah kuring. Sensitip ngomong sual kawin mah.

Awéwé-awéwé nu mimitina ngadeukeutan kuring ge ayeuna mah geus tara datang ka imah deui. Kabéh geus ngarasa bosen nungguan kuring. Béja mah Mumun can lila kawin jeung Kang Dadang, urang Majaléngka. Randa Isah teu kuat hayang rumah tangga, antukna kawin jeung mandor pabrik. Téh Ninih béjana keur deukeut jeung urang Padang. Lilis geus tara deui ulin ka imah, bejana Dedi mikahayang. Kokom geus pindah ka Palémbang. Dedeh béjana kapincut deui ku lalaki séjén. Kabéh gé lus-les pada néang jalan séwang-séwang, bakating ku cangkeul nungguan jeung miharep kuring meureun. Ki Dudus mah ngahanjakalkeun kana lalampahan kuring. Cenah mah awéwé geus dina lawang panto, kari unggeuk. Nya ayeuna mah kabéh pada bedo kudu lila nungguan kuring unggeuk daék tumarima rumah tangga. Jadi iraha rék kawin? Teuing atuh!

“Man! Geus siap, Man?!” kadéngé aya nu ngageroan di luar imah, meupeus lamunan kuring. Rikat kuring maké baju. Inget poé ayeuna Ki Dudus hayang dianteur ka Jatinangor, ngadon rék neangan cokelat di Jatos. Kateuing keur naon! Keur nini Mimih meureun.

***

Dina angkot kuring amprok jeung Darmaji, babaturan és ém pé. Atuh sono geus lila teu tepung. Nya sajajalan téh ngawangkong. Manéhna geus boga budak hiji. Cenah kawin jeun urang Rancakalong, urut babaturan sakelas pisan. Enya, jeung Ida. Kuring inget kénéh ka manéhna.
“Man, kamari pisan panggih jeung Dedi. Jadi ogé nya rék kawin. Jodona mah geuning jeung Kokom nya…” Ceuk Darmaji. Kuring ngaranjug. Jeung Kokom?

“Béja mah rék ka Lilis?” kuring kerung. Darmaji malik kerung.
“Har, karék apal ilaing? Atawa api-api teu apal?” Darmaji mingkin heran
“Keur naon kuring api-api teu apal. Apanan Dedi gé geus lila tara ulin deui ka imah.” Témbal kuring. Darmaji katangen gogodeg. Manéhna lila neuteup kuring.
“Lilis teu nyarita?”

“Nyarita nanahaon, Lilis gé ayeuna mah tara ulin deui ka imah. Sugan téh geus kawin jeung Dedi di Bandung.” Tembal kuring. Jempé sakeudeung.
“Man, Ceuk Dedi mah manéhna téh mikahayang Lilis, tapi Lilis nampik. Nya ayeuna jadina mah jeung Kokom. Milu hiber rumah tangga di Palembang. Beu, ilaing babaturan ulin keur leutik Dedi malah teu apal..” Darmaji ngajéntrékeun. Kuring ngahuleng.

“Ilaing nyaho kunanon Lilis nampik Dedi?” Darmaji nanya.
“Naon?”

“Ceuk Dedi mah Lilis miharep rumah tangga jeung ilaing. Lilis sorangan nu balaka ka Dedi, yén manéhna rék satia nungguan ilaing. Beu ilaing bet téga mihukum Lilis. Malahan ceuk beja kamari-kamari indungna geuring parna, mikiran budakna can kawin-kawin…”

Leng pikiran asa rinyay ngadéngéna, nyéah kana jero dada. Di Cikuda Dedi turun. Baku poé minggu mah di jalan téh sok macét. Pangpangna mah di Jatinangor, paciweuh ku nu lalar liwat rék ulin ka pasar mingguan di Unpad. Panon poé geus karasa panas. Hawa beuki bayeungyang. Pikiran jeung haté noroweco teu pupuguh. Baruk Lilis nungguan kuring?

Sajeroning macét, supir ngarti. Manéhna nyetel kasét dina tip mobil. Kadéngé haleuang tembang sunda. Ari ti mimiti naék ki Dudus mah teu ngawangkong saeutik-eutik acan, jiga nu nyeri huntu. Nya ngadéngé tembang téh jadi aya dédéngéeun dina kaayaan macét mah. Rey karasa aya nu ngeleketey dina lelembutan. Deng tembang marengan panineungan nu teu karasa kumalayang. Haleuang tembang karasa kana puhu kalbu…

asih urang…
diapungkeun ka langit
muntang kana mega
ucang-angge duaan…

asih hurang…
dipentangkeun ka langit
manteng dina bulan
ayang-ayangan duaan…

asih urang…
tingkaretip jiga bentang1
…..

Ser haté nu simpé dumadak haneut ngadéngéna. Tembang bieu lir ungkara basa nu ngusapan mapay-mapay garingna rasa. Tembangna nyaritakeun wanoja nu keur geugeut panineungan ku rasa cinta. Kumalayang haté sajongjonan. Ngarasa bagja teu pupuguh, ngarasa ngemplong pikir, tapi sakapeung hariwang teu puguh. Kuring ngarérét ka ki Dudus nu titatadi teu usik-usik. Bet haté sakapeung ngarasa keueung. Enya, Dedi gé ditampik bubuhan Lilis hayang satia nungguan kuring. Teuing geus sabaraha taun. Tapi naha Lilis tara ulin ka imah deui? Teu kungsi lila, kadéngé deui tembang anyar tina tip…

…..
hate ngarasa geugeut
hayang geura geura deukeut
rasa liwung gandrung
diri kapidangdung
semu ngalanglayung
hayang geura geura tepung

sawangan kumalayang ngawang-ngawang
nyipta rasa tinu anggang jeung manehna
implengan gumalindeng anteng mayeng
namperkeun rasa katineung kadirina

harepan geus jadi ampihan rasa
moal laas najan anggang jeung manehna2
…..

Bener kitu Lilis masih kénéh kangen ka kuring? Bener kitu manéhna teu pundung kawas nu lian? Bener ceuk Darmaji, kuring téga nganyeunyeuri manéhna. Sok jadi hanjakal geus kasar ka Lilis. Kuring nu kungsi kasar ka manéhna. Kuring nu kungsi nyentak manéhna. Babakuna teu ditari teu ditakon unggal manéhna nganjang ka imah. Geuning Lilis mah tetep satia, tetep miharep. Teu karasa tembang dina kasét ganti deui…

…..
dina lambaran katrésna
aya ringkang can kasorang
diri kapidangdung
dipapareng kuciptaan
liuh gumulung kahéman
mugia nyorang kabancang

sumerahna ieu diri
tumarima demi cinta
najan diri kudu nandangan tunggara
najan ukur saliwatan
najan ukur sakedapan
abdi pasrah moal robah pamadegan…3
…..

Duh ibarat kitu Lilis nungguan kuring téh. Palangsiang, boa manéhna tara ka imah deui téh sieun ku kuring, tisaprak kuring ngamuk sual kawin, kabeneran manéhna harita keur aya di imah kuring. Jigana Lilis nyeri haté. Jigana Lilis éra. Jigana ayeuna gé Lilis tara manggihan indung kuring ka imah téh lantaran sieun kuring nyangka nu lian-lian. Padahal Lilis mah tibaheula gé baku sok ngadon nganteuran ka indung kuring mawa sarupaning buah-buahan. Lilis nu éstuning nyaah ka indung kuring nu geus kolot…

Tapi ayeuna mah Lilis geus jiga nu sieun datang ka imah gé. Nu di imah gé geus tara ngomong-ngomong sual Lilis. Kabéh sieun ku ambek kuring. Indung sorangan gé geus tara nyabit-nyabit sual kawin, sual Lilis. Haleuang tembang teu eureun-eureun minuhan pikir kuring, ngusapan haté kuring.

“Kang, tos dugi Cileunyi. Aéh kalahka ngaharuleng” supir nakol kaca panto meupeus lamunan. Kuring jeung ki Dudus ngarénjag reuwas. Tuluy silih pelong. Geuning sarua jeung kuring, sihoréng simanahoreng ki Dudus gé titatadi anteng ngalamun, poho rék eureun di Jatinangor mah.
“Eta geura genah ngarasa dipépéndé kawih sunda sajajalan. Sedih jeung bungah karasana panineungan…” ki Dudus gagaro sirah nu teu ateul.

“Sarua, Ki…”
“Pir! Milu deui muter ka Tanjungsari. Tapi tong dipareman tipna!” ki Dudus ngacung.

***

Sajajalan kasét digeder, béak diputer deui, béak diputer deui. Teu eureun-eureun. Atuh kuring gé nepika apal. Kuring jeung ki Dudus mupakat balik deui ka Tanjungsari ngabélaan hayang tuluy ngadangukeun tembang. Meuli cokelat ka Jatos mah teu jadi. Sapanjang balik mah euweuh nu cacarita. Simpé. Ukur sora mesin mobil. Ukur haleuang tembang. Duh, sajeroning dipépénde tembang, ingetan manteng ka Lilis. Tibaheula manéhna nungguan kuring.

Teu karasa balikeunna mah gancang, geus tepi deui ka Tanjungsari. Can ge lila turun tina mobil, supir ngagorowok, “Kang, kaset pajeujeut!”

Ki Dudus ngadadak hayang buru-buru balik. Inget ka si Nini cenah. Antukna kuring leumpang sorangan. Sajajalan pikiran ngarasa sasab ka awang-awang, asa teu manggih arah. Haté norowéco ngarasa diturih wanci nu can pasti. Di tengah sawah manuk silih udag. Kuring leumpang luhur galengan, dumadak ngarasa hariwang ku hirup…

Di imah, kabéh keur kumpul. Kaayaan tengah imah jiga nu geus kaanjogan sémah. Aya bubuahan dipiringan deukeut panto.

“Aya sémah, Mah?” kuring nanya bari muka jaket. Jempé sakeudeung.
“Enya, aya Lilis. Bieu pisan mulang.” Tembal indung. Kuring neuteup ki Momo, ret ka adi. Si bibi ngaléos ka dapur. Aéh aya naon asa beda ti sasari. Kuring diuk ngahuleng sajongjonan deukeut jandéla kamar. Duh, Lilis nganjang deui…Karasa haté nitah cengkat ngudag Lilis nu jigana can mulang jauh. Kuring ngarawél jakét rék kaluar.

“Rék kamana deui, A?” indung nanya. Kuring neuteup panon indung.
“Rék manggihan Lilis…” Pok téh halon.

“Mun sakirana rék nganyeunyeuri manéhna jiga baheula, leuwih alus tong manggihan.” Ceuk indung kuring semu beurat. Katémbong panon indung ngembeng ku cipanon. Haté kuring ngdadak héab. Simpé sajongjonan. Sakur jelema nu aya didinya neuteup seukeut ka kuring. Rénghap kuring karasa heureut. Gancang kuring kaluar, gidig leumpang gagancangan…

Sajajalan dada karasa beurat. Hawar kadéngé deui tembang nu tadi dina mobil, piligenti nyiwitan ati…

lamun enya jodona
lamun enya kuduna
moal rék aya nu bisa misahkeunnana…

lamun enya cintana
lamun enya hayangna
ulah rek aya nu nyoba misahkeunnana…4

Katémbong tikajauhan Lilis rék balik meuntas sasak. Leumpang kuring digancangan. Mingkin deukuet, dada karasa mingkin heureut. Tilu lengkah ka Lilis kuring ngarandeg.
“Lilis…”

Lilis ngalieuk, semu reuwas amprok jeung kuring. Sakeudeung silih teuteup anteub. Lilis ngeluk tungkul, jiga nu teu wasa paadu teuteup jeung kuring. Kuring ngadeukeutan manéhna. Gap teu asa-asa nyekel leungeun Lilis. Kuring teu nyaho naon nu ngalamuk dina haté Lilis ayeuna. Kuring nungtun manéhna mapay galengan muru saung. Sajajalan nu kadangu ukur sora manuk. Gék kuring duaan dariuk di saung jiga baheula keur leutik. Nya di saung eta pisan, Lilis babarengan deui jeung kuring. Lila paheneng-heneng. Duaan pabetem-betem. Kuring ujug-ujug bingung rék ngomong naon. Lilis tanggah lalaunan, neuteup ka kuring sakedapan. Duh, Lis, geus lila teu tepung. Angin karasa humaliwir. Kuring jeung Lilis silih teuteup. Teu karasa haté ngangkat leungeun sorangan ngaranggeum leungeun Lilis.

“Lis, hapunten Akang, “ pok téh,” Tong jadi pundung. Haté mah teu bisa dibobodo gening. Kuring teh gening teu bisa hirup sorangan…” ceuk kuring halon. Lilis neuteup panon kuring. Duh, bulu panonna mingkin carentik baé. Lilis nu manis, kuat nandangan tunggara satia nungguan haté kuring léah tumarima. Kuring ujug-ujug ngarasa deudeuh jeung geugeut ka Lilis. Katémbong aya nu ngeyembeng lebah kongkolak panonna.

“Lilis bakal satia salawasna…” pokna. Teu kungsi lila manéhna ceurik. Cipanonna nyakclak kana leungeun kuring. Haneut. Teu karasa Lilis nyangsaya kana dada. Cipanonna beueus karasa dina dada kuring.

“Horeeee!!!” kadéngé aya sora nu kareprok tukangeun saung. Kuring jeung Lilis ngarénjag bareng. Reuwas naker. Katémbong ki Momo jeung ki Dudus saparakanca tingtorojol muru saung. Nyi Mimin, adi, si bibi jeung indung kuring nuturkeun ti tukang, sareuri jiga nu bungah. Ki Oleh ajarg-ajragan atoh. Kuring jeung Lilis silih pelong, tuluy Lilis imut ngagelenyu.

“Man, ilaing jadi rék kawin jeung Lilis téh?” ki Momo nanya saklek jiga nanya ka maling. Kuring neuteup Lilis sakeudeung. Lilis imut surti. Kuring unggeuk. Sakur nu aya didinya kabéh keprok deui. Ki Oleh ajrag-ajragan. Indung kuring ngagabruk Lilis jeung kuring bari ngagukguk ceurik, bakating ku bungah. Indung kuring nangtung bari nyusutan cipanon. Teu eureun-eureun syukur ka Gusti. Duh, gening salila ieu téh kuring lain nganyeuneyuri Lilis hungkul, tapi nganyeunyeuri indung, ngariripuh diri sorangan…

Kuring jeung Lilis silih teuteup geugeut. Barang rék nangkeup pisan Lilis, ki Oleh nyekelan taktak kuring.
“Eit, ke heula! Méméh nangkeup Lilis, ilaing kudu panco heula jeung kuring!” ceuk ki Oleh.
“Emang Lilis jagong!” ceuk ki Momo némpas.

“Ilaing mah Oleh baku sok maén sengsor waé!” ceuk ki Dudus nyereng. Kabéh nu aya didinya seuri akey-akeyan ngadéngé aki-aki silih haok. Lilis tungkul bari imut manis. Saung jadi saksina. Duh, Lis, kakara nyadar Akang mah, raray anjeun mun pareng kaisinan estuning katingalna mani geulis…

Bule Sasab

Kuring jeung Ki Memed mapay-mapay walungan ka kebon Haji Dayat, ngadon rék ménta daun sampeu keur lalab sambel. Ilaharna poé minggu, barudak sok ngajak liliwetan. Malem mingguna sok ngariung di pos ronda, maén kartu, ngabako, teu kaliwat kopi hideung jeung wayang golék dina radio. Teu robah barudak nu ngumpul téh ukur Jajang, Ocid, Asep jeung kuring. Ti kubu aki-akina mah ukur ki Astahim, Ki Memed jeung Ki Amin. Nya kitu isukna ngumpul téh dipungkas ku liliwetan di saungna sawah Mang Duyeh, bari diayun ambing ku haleuang kawih jeung suling ki Amin.

Puguh ari liwet mah ti tatadi gé geus asak. Sok hédéd luhurna ditumpangan asin paméré ti warung indung Ocid. Aya peuteuy jeung jengkol ti Jajang. Tapi sambelna mah euweuh nu barisaeun nyieun. Wayahna wé metot heula Nyi Nunung nu keur nyeuseuh di imahna. Kabéh mupakat lalabna hayang dun sampeu. Teu talangké deui, kuring jeung Ki Memed tuturubun muru kebon Haji Dayat, sakalian rék ngala daun cau.

Barang rék meuntas walungan, gebeg téh kuring duaan ngarandeg nempo aya jelema morongkol teu usik-usik handapeun tangkal kérsen. Diilikan geuning bulé. Tarangna bancunur gedé jiga nu tidagor. Sukuna diiket tali rapia alah batan geus dirogahala. Kuring duaan rikat mariksa éta sakadang bulé. Dedegan awakna jangkung gedé. Buukna semu konéng, dibaju kameja pondok warna koneng. Kahandapna maké sontog bodas, disapatu jangkung. Hirup kénéh…

“Ti planét mana ieu mahluk?” Ki Memed semu ngagerendeng bari tanggah ka langit. Gék manéhna cingogo. “Beu, ieu panu mani saawak-awak…”pokna deui pirajeunan nyingkab-nyingkab baju si bulé.
“Lain panu, Ki, kulit bulé mah émang kitu.” Ceuk kuring bari tuluy leungeun ngopépang muka tali tina suku si bulé. Ki Memed unggut-unggutan.
“Jigana aya nu ngahaja miceun, dirogahala heula, Lo.” Ki Memed terus masang tarang kerung.
“Teu salah deui, Ki!” Pok téh, “ayeuna mah bawa wé ka balé désa, atawa ka imah Haji Dayat heula nu deukeut.”

“Satuju, Lo!” ceuk Ki Memed bari ngangkat palebah sirah si bulé. “Heueuh, Lo, kasiksa mun seug urang duaan mawa ieu bule ka balé desa.” Ki Memed ngangkat awak si bulé bari semu ngaheujeun beurateun. Prut manehna hitut. Dina haté kuring kutuk gendeng.

Reugeuyeung kuring duaan ngagotong si bulé, meuntas walungan muru imah Haji Dayat. Kawénéhan Haji Dayat sakur kulawargana araya di imahna, teu wudu atuh pada mantuan. Sanggeus nyarita kumaha mimitina manggih bulé, kuring jeung Ki Memed muru imah Pa Lurah, rék bébéja. Sok inget yén 1 x 24 Jam Tamu Wajib Lapor, nya kitu deui si bulé teh sémah can puguh.

Teu kungsi lila kuring, Ki Memed, Pa Lurah jeung Cecep anak lalaki panggedéna muru imah Haji Dayat naék mobil Pa Lurah. Di imah Haji Dayat, si bulé masih ngajoprak pingsan kénéh. Atuh geuleuyeung wé si bulé téh dibawa ka puskésmas. Nya tidinya jadi nyaho ngaranna téh Harry Thomas. Kapanggih biodatana tina surat katerangan dina rangselna. Sajeroning dipariksa, si Harry Thomas ngulisik satengah sadar.

Teu kungsi lila tidinya, si Harry Thomas nu satengah sadar téh antukna mah dibawa ka imah Pa Lurah. Sanggeus tepi deui ka lembur, kuring jeung ki Memed mah geuwat muru barudak di saung. Geus teu kuat lapar. Jalanna liwat imah Haji Dayat. Teu poho Ki Memed ménta dun sampeu jeung dun cau.
Nepi ka saung, barudak geus areuweuh. Seuneu ukur ruhak. Asin ukur cucuk. Peuteuy jeung jengkol ukur cangkang. Sambel ukur sengitna. Duh, jigana barudak dahar dina kastrol. Katempo aya tulisan dina triplék saung maké areng hideung:

Bwt Cep Alo Sareng Ki Memed
Nurustunjung Siah Duaan, Nyiksa Batur.
Urang Mah Inget Kénéh Ka Maranéh.
Tah Di Agéhan Liwet, Di Juru Luhur Saung!
WasSalam…
Tim Gegana

Lieuk kuring duaan ka luhur saung. Bedus, sésa liwet keur di riung kulawarga hayam, pada macokan. Gajleng téh ki Memed ka luhur saung, teu asa-asa nalapung hayam jaluna. Hayam kabéh barirat. Gék Ki Memed sila, kokoréh sésa liwet jiga nu rék ceurik. Balik ti saung, di tengah jalan ki Memed dibintih hayam bikang…

Sabada magrib, imah Pa Lurah riab ku jelema. Luha-loho di jandéla jeung di panto hareup, pada hayang nempo bulé. Kuring jeung Ki Memed ge milu élékésékéng ka jero imah. Nya sakeudeung mah silih degungkeun sirah jeung balad ngaliwet soal kajadian tadi beurang. Si Harry Thomas cenah geus nguniang hudang. Tapi Pa Lurah jeung kulawargana teu bisa ngawangkong jeung manéhna bubuhan teu ngarti basa batur. Ditawaran dahar gé kalahka ngajawab nat-nit-not. Katempo Neng Yuyun, anak Pa Lurah, keur jongjon ngubaran bohak tarang Cep Harry Thomas. Leng.

Lantaran can bisa kénéh ngawangkong nyambung, Pa Lurah nitah Cecep néang Kang Rahmat, guru bahasa Inggris di SMA, nu imahna gigir masjid Ar-Rohman. Béjana mah manéhna bisaeun ngomong bahasa inggris da kungsi kursus cenah sataun di Paré. Alah bener ning geus nyang-nying-nyong jeung Kang Rahmat mah kakara bacéprot nyambung. Kuring jeung ki Memed mah beuki teu kuat hayang ceurik, bakating ku teu ngarti.

Kang Rahmat ngadéhém, tuluy nyarita. “Janten kieu, Pa Lurah. Kang Harry Thomas téh urang Amrik. Saurna mah badé ka Pangandaran, namung sasab di tengah jalan. Manahoréng sasab dugi ka lembur urang. Saurna mah basa anjeunna meuntas ka ieu lembur badé ka walungan, ujug-ujug aya nu megat. Kang Harry téh saurna mah ditakol ku kai. Tidinya anjeunna teu emut deui…”
Pa lurah unggut-unggutan, tuluy nanya. “Barang-barangna aya nu leungit teu? Bisi harita téh dirampog.”

“Saurna mah teu aya nu kaleungitan.” témbal Kang Rahmat. Urang lembur nu ti tatadi ngabandungan tingkecewis. Simpé sakeudeung. Sanggeus Kang Harry diistirahatkeun ka jero kamar, urang lembur kabéh bubar. Baju Ki Memed katémbong ngagayot ku sarupaning kué. Singhoreng ti tatadi téh susulumputan ngodokan kéler.

Saminggu ti harita, Kang Harry Thomas katempo dunga-dengo hareupeun imah Pa Lurah. Jiga nu hayang ulin. Atuh ti harita manéhna jadi deukuet ka kuring jeung Ki Memed najan can ngarti kudu ngawangkong naon. Ki Memed onaman asa guminter najan ngan bisa ngomong “yes” jeung “no” bari teu puguh jurus. Tapi Kang Harry katempona geus apét tur lindeuk ka kuring duaan. Diajak ulin kamana-mana gé nunutur bujur waé. Diajak ngurek jeung nguseup mah milu waé. Baku setélanna téh maké kaos jeung calana buntung. Tapi tisaprak baréntol jeung kaligata lantaran diajak asruk-asrukkan ka kebon jagong, Kang Harry jadi tara maké calana buntung deui.

Sakecap dua kecap mah ngomong Sunda geus bisaeun bubuhan sapopoé ulin jeung barudak pamuda. Kamari mah bisaeun ngomong “dahar”, “kulub tutut”, “hayu” jeung “nurustunjung.” Tidinya naék jadi bisa “embung”, “naon ieu”, “udud”, “belut”, “lauk” jeung “bahénol”. Nu séjénna mah saeutik-saeutik ngarti mun pareng batur ngomong, tapi teu bisaeun némbal. Kadieu beuki kadieu geus jiga ka dulur, silih béré. Nya kitu téa Kang Harry mindeng méré, ari kuring mah ukur sakali. Ayeuna mah lembur gé geus kaubek ku Kang Harry. Silih suntrungkeun di sawah Mang Duyeh, silih téngkas, silih porosotkeun sarung mun pareng diajak solat ka tajug.

Sabulan ti harita, Kang Harry amitan rék mulang ka nagarana. Kuring jeung Ki Memed ngarasa kaleungitan batur ulin. Duh, Kang Harry téh jajaka soméah. Béja ti Kang Rahmat mah manéhna aya haté kadua leutik ka Neng Yuyun anak Pa Lurah. Leng. Bener tiiseun euweuh Kang Harry mah. Di pos ronda téh peuting ayeuna mah ukur aya kuring jeung Ki Memed. Karasa kénéh kamari mah dariuk tiluan, ngalinting bako molé. Sok jadi inget Kang Rahmat nyarékan kuring jeung Ki Memed, pajar téh Kang Harry bébéja dibéré ganja Indonesia. Duh, abong bulé teu gaul.

Angin peuting tiis karasana. Kuring duaan gogoléran di pos ronda gumulung panineungan.
“Ayeuna mah gening tiiseun euweuh Kang Harry mah, Ki…”
“Yes…”

***
Heuleut watara bulan, Kang Harry Thomas ujug-ujug ngurunyung deui ka lembur. Ayeuna mah ginding; maké kaca mata, kaméja, lepis, jeung rangsel gedé. Kuring jeung Ki Memed datang ngabageakeun. Ngarasa pangling. Gagah gening si bulé téh.

“Nurustunjung si Harry, Lo, nyaho rék kadieu deui mah baheula téh moal ceurik.” Ceuk Ki Memed semu keuheul. Kuring mah ukur seuseurian.

Kang Harry Thomas ayeuna mah ngontrak gigireun imah Kang Rahmat. Ari diaku deui titah cicing di imah Pa Lurah mah, Kang Harry ayeuna mah mumul, éraeun. Ceuk Kang Rahmat mah, Kang Harry téh boga rencana rék netep di Indonesia. Béjana rék nyieun imah di lembur ieu. Kuring jeung Ki Memed atoh ngadéngéna.

“Horray, Lo, Kang Harry mawa duit loba ti imahna!!” Ki Memed ajrag-ajragan sapanjang galengan. Atuh belut téh nyempod deui ka jero liang.

Piimaheun Kang Harry Thomas geus ngeureuyeuh di wangun. Béjana ti Kang Rahmat mah, Kang Thomas gé keur getol-getolna kursus basa Sunda di Bandung. Pantes jarang daék diajak ulin deui. Atuh dua minggu kursus gé geus lumayan karasa. Kang Harry geus loba ngarti mun batur ngomong, tapi ari némbal mah masih balélol. Minggu ganti minggu, bulan ganti bulan, imah Kang Rahmat geus ngadeg. Imahna teu gedé. Leutik tapi kaciri lucu. Kitu deui basa sunda na geus kadéngé lancar. Éta wé pas hiji poé keur leumpang jeung Kang Rahmat balik ti Bandung, ku Ki Memed digeroan diajak ngopi heula di warung Nyi Odah, témbalna mani alus.

“Hatur nuhun. Nanging abdi nyuhunkeun widi badé mios…” pokna. Kuring jeung Ki Memed silih pelong bakating ku reuwas.
“Lo, Kang Harry beuki nyunda.”
“Heueuh, Ki, ku daék diajar mah kabéh gé bisa. Ku daék diajar nyunda bener-bener mah, bulé gé bisa.
Kacida mun urang lembur éléh nyundana. Atuh kiwari mah budak Sunda gé geus pada ninggalkeun basa sorangan…”
“Yés…”

Jejeg sataun, Kang Harry geus teu kagok jadi urang Sunda. Saeutikna geus lancar ngomong Sunda, pakéan nyunda basajan, ngan buuk mah angger koneng. Datang ka kacamatan gé geus teu dianteur deui ku Kang Rahmat. Béja mah dahar ge geus sagala asup. Mun dahar téh sambel jeung lalab mah kudu wé sayagi. Karesepna daun gedang jeung peuteuy.

Komo geus cicing di imahna sorangan mah, geus jiga wé urang lemburna téh. Isuk-isuk diharudum sarung. Peutingna ngilu ngaronda. Nu reuwas mah, Kang Harry geus muslim. Unggal adan sok ngilu solat. Ceuk Kang Rahmat mah, sabulan katukang Kang Harry hayang diajar agama Islam.
Nu mingkin kuring reuwas mah, Kang Harry ngalamar Neng Yuyun. Leng. Atuh urang lembur gé kabéh gujrud. Nya kitu deui Pa Lurah mah teu bisa nanaon, da sual jodo keur Neng Yuyun mah nu kudu nyieun kaputusanna gé Neng Yuyun sorangan. Teu kungsi lila, kurunyung kulawarga Kang Harry ti Amrik pada daratang. Poé minggu ngarumpul di imah Pa Lurah. Ku alus ayeuna mah nu narjemahkeun basa téh Kang Harry sorangan, bubuhan geus lancar ngomong Sunda. Teu nyangka saminggu ti harita Neng Yuyun narima lamaran Kang Harry. Saumur-umur kakara aya urang lembur kawin jeung bulé.

Saptu hareupna, acara kawin Neng Yuyun Sumiati jeung Kang Harry Thomas dilaksanakeun. Rob jelema pada nyaksian. Rencanana pangantén téh peutingna rék nanggap wayang golék. Atuh urang lembur bungah ngadéngéna. Dina acara kawinan, teu nyangka bakal loba bulé nu daratang manggihan pangantén. Kuring jeung Ki Memed pangheulana ngawilujengkeun ka pangantén. Sakapeung mah kuring sok ngahuleng nempo Neng Yuyun nu beuki méncrang mun pareng didangdanan.

Sémah beuki merul. Jigana salembur tamplok kadinya. Jelema ngantay sasalaman jeng pangantén. Ki memed katempona geus ngopépang gigireun méja parasmanan. Patingburinyay cahya kaméra nu motrét panganten. Kabeurangnakeun jelema nu ngantay sasalaman téh geus teu pati pagelek-gelek. Semu corengcang. Sabot semah keur dihibur ku nu nyanyi dangdut jeung nu anteng joged dina panggung, torojol téh Kang Harry kaluar bari gigisik panon.

“Aya naon, Kang?” kuring nanya semu reuwas.
“Tuh itu mangkelukna. Itu pisan mangkelukna!” Kang Harry nunjuk Ki Darman nu keur uyek joged. Kabéh sémah ngalieuk ka panggung. Nu nyanyi eureun. Pon kitu deui musikna. Ki Darman luak-lieuk jiga nu bingung.
“Naon kitu?!” kuring nanya deui.
“Nu nakol sim kuring baheula!” ceuk Kang Harry. Atuh gajleng Ki Memed jeung Ki Astahim néwak Ki Darman nu ngajanteng kénéh luhur panggung. Ki Memed rikat nyokot mikropon. Sugan téh rék ditakolkeun. Aéh kalahka dipaké ngomong jiga emsi.

“Bener ilaing nu baheula ngarogahala Kang Harry?!” Ki Memed nyereng ka Ki Darman. Nu ditanya pungak-pingeuk bangun nu sieun. Song mikropon disongokeun kana baham Ki Darman sina ngomong. Sakur jelema nu aya didinya jempé. Alam simpé. Sémah nu geus baralik gé daratang deui, puguh wé da nu hahaok téh kadéngé ka jalan gé.

“Hayoh ngomong aki-aki nuruspedut! Pilih ngaku atawa didagor?!” Ki Memed terus ngaguliksek semu ngancam. Song deui mikropon ka Ki Darman.
“Muhun, muhun. Kuring nu baheula nakol Kang Harry…” témbal Ki Darman arapap-eureupeup awahing ku sieun kacida.
“Naha?!” Song deui mikropon ka Ki Darman.
“Eu..baheula téh, sugan téh, sugan téh Kang Harry téh walanda nu badé ngajajah…” Ki Darman némbal pupurungkutan. Atuh ger wé sakur nu aya didinya seuri akey-akeyan. Musik sada deui, haleuang dangdut kadéngé deui. Nu jogéd ngagaritek deui. Ki Darman mah turun, solongkrong ngajak sasalaman ka Kang Harry ménta hampura sual kajadian nu geus liwat. Teu kungsi lila manéhna nyiuk sangu di méja parasmanan. Belewek-belewek rewogna kacida, ngubaran kareuwas meureun.

Sataun tiharita, Kang Harry Thomas jeung Neng Yuyun Sumiati boga budak. Abong ngalah ka bapana, orok téh buukna semu konéng. Béja ti Cecep mah budak téh dingaranan Haryanto Harianeun. Tapi sabulan tiharita ngaran budak diganti jadi Muhammad Heri Thom-bo Ati. Duh, mani bagja nu rumah tangga. Mugia rumah tanggana tetep bagja, Neng. Kuring ikhlas. Muhun, najan dogong-dogong tulak cau mangtaun-taun kuring miharep waktu nu alus rék wakca. Duh geuning kapiheulaan ku bulé sasab…

Mangkat Nyaba

Kang Jaja rèk mangkat nyaba ka Jakarta. Mèmèh mangkat, isuk-isuk kènèh manèhna mumuluk bubur ayam. Teu poho pus-ap lima kali, sit-ap lima kali, pul-ap opat kali karasa geuning manèhna hahèhoh jeung lapareun deui. Belewek jajan buras. Ku keyeng kahayang muru dulur rèk milu dagang di kota, bèla meupeus cèlèngan bangkong nu mangbulan-bulan can di buka. Barang prèk peupeus, katèmbong sapuluh rèbu aya genep, dua puluh rèbu aya dua, lima rèbu aya tujuh, rèbuan aya tilu puluh, cucunguk paèh aya tilu, rècèh saratus logam mah horèam ngitung. Sawarèh rumasa kudu dibikeun ka indungna pikeun balanja sapopoè. Sèsana di pakè ongkos nyaba. Enya, saongkoseun gè baè cenah, da geus tepung mah jeung Mang Teten di Jakarta moal kudu hariwang.

Dua taun katukang Mang Teten geus tiheula ngalalana di Jakarta. Kamari pisan manèhna ngirim surat ka Kang Jaja sangkan nuturkeun ka Jakarta, mantuan ngepak bubuahan di ruko. Lumayan cenah, batan huleng jentul cicing di lembur taya pagawèan nu alus. Nya kitu keur mangsa luntang-lantung jeung Mang Teten di lembur gè, Kang Jaja jeung Mang Teten teu welèh paheuyeuk-heuyeuk leungeun sapapait samamanis. Kitu tea Mang Teten mah resep ngalalana abong urang Tasik, dalah Kang Jaja mah kacida kurung batok teu wani-wani ingkah ti lembur acan. Lumrah mun Mang Teten masih inget kènèh ka Kang Jaja bubuhan babarengan geus lila, meureun mah pait kalakonan duaan, bagja gè kudu.

Kang Jaja amitan kanu jadi kolot. Kasawang rèk pipisahan jauh. Mèmèh mangkat tunya-tanya heula sual Jakarta ka Pa Lurah nu kungsi ulin ka Jakarta. Ti mimiti beus nepika angkot mèh dibejaan Tuluy ngaran jalan, tempat, pasar. Pa Lurah ngadadak nyieun peta sangkan engkè Kang Jaja teu barieukeun sasab di jalan. Kang Jaja unggut-unggutan. Nganuhun-nuhun. Enya, Mang Teten tèh nitah Kang Jaja datang wè ka alamat nu kungsi ditulis dina surat. Tèangan di pasar jeung di ruko nu ngaranna geus puguh jentrè dina eusi surat. Datang wè baè saongkoseun gè, basana.

Beuleunyeung Kang Jaja numpak beus. Sajajalan manèhna nyawang pikahareupeun. Nya sugan wè aya milik nu gedè. Rèk milu mantuan Mang Teten di Jakarta, puguh cenah dunungan Mang Teten butuh pagawè deuih. Nya èta tèa nu diarep-arep ku Kang Jaja, pagawèan nu nyampeurkeun sorangan. Najan dititah naon gè daèk waè asal tong dititah ngitung angka-angka. Butek, basana. Ngitung duit mah bae. Kang Jaja sura-seuri sorangan.

Saumur-umur nyunyuhun hulu, kakara Kang Jaja nyaba jauh kieu. Ah itung-itung pangalaman cenah. Hatè Kang Jaja sajajalan norowèco. Teuteup Kang Jaja ngintip tina jandèla nempo kaluar. Asa waas keur Kang Jaja mah nu tileuleutik gumulung ukur di lembur. Nempo tempat anyar tèh asa ngarasa hèlok. Nyaan dunya tèh lega kènèh. Kang Jaja ngarasa sebel. Beuteung asa murel hayang utah. Kusiwel mawa kèrèsèk tina kantong. Ditahan-tahan ogè. Reup dipeureum-peureumkeun panonna hayang disarèkeun, mèh teu karasa di jalanna. Panon poè ngarayap nyorotkeun panasna. Hawa jero beus ngadadak bayeungyang.

Dipeureum-peureumkeun gè angger Kang Jaja tèh teu bisa sarè. Nu gigireun mah budak pamuda ngagerenyem wè dahar kacang teu eureun-eureun. Sakapeung mah nawaran Kang Jaja. Kang Jaja ngahanjakalkeun teu mekel dahareun ti imah. Cai nginum gè hanteu. Kadèngè ukur sora mesin ngagerung luhureun aspal, puguh panumpang mah jempè jiga nu taribra kabèh.

“Hareudang nya, Pa.” ceuk nu gigireun semu nyengir ngipas-ngipas awak ku sapu tangan.
“Enya pisan, Cèp. Keur kaayaan kieu mah hayangna teh gebrus mandi.” Ceuk Kang Jaja. Budak pamuda seuri ngahahah. Atoh pisan Kang Jaja aya nu maturan ngobrol, make basa Sunda deuih, jadi asa teu kararagok ngawangkong gè.

Nyaan ku ngawangkong mah Kang Jaja gè teu karasa kesel jero mobil tèh. Eta budak pamuda tèh budak mahasiswa. Cenah rèk ka lanceukna di Jakarta. Keur mangsa liburan kuliahna jadi nyelang ulin ka Jakarta, sarua jeung Kang Jaja rèk ngadon gawè. Tah geuning, kabèh jelema geus lieur ku duit mah. Mahasiwa gè nu kawajibanna diajar teu welèh nyelang nyiar duit. Kang Jaja unggut-unggutan seuri jero hatè.

Nya tidinya Kang Jaja bacèprot ngawangkong ngalèr-ngidul jeung manèhna. Geuning karasa beuteung Kang Jaja lapar kacida. Kang Jaja ngarumas. Untung wè ari nginum hungkul mah budak pamuda tèh nawaran. Leguk wè Kang Jaja teu èra nginum bangun nu hanaang kacida. Beurang panasna turun. Panon poè nyumput tukangeun mèga. Hawa teu bayeungyang teuing. Genah karasana kana awak Kang Jaja na gè.
Mingkin lila, Leng. Reup Kang Jaja peureum…

***

Geuning lain reup kawas ilaharna sarè. Kang Jaja kapiuhan lila pisan. Barang lilir manèhna keur di geuing-geuing ku supir jeung kondèktur. Kang Jaja nguniang hudang. Sirah semu lieur, awak nyeri, beuteung nyeri. Kang Jaja istighfar. Panonna rinyay. Tikoro asa pahang. Awakna panas nyebrèt. Teuing geus sabaraha jam teu sadar. Kang Jaja luak-lieuk. Geuning beus mah geus towong. Leungeunna ngagarayam neang kantong. Ataghfirullah! Kamana kantong? Kang Jaja reuwaseun.

“Kamana kantong, Kang? Kamana kantong kuring?” Kang Jaja tatanya ka kondektur jeung supir. Nu ditanya kalahkan silih pelong. Gebeg deui Kang Jaja reuwas basa nempo arloji dina leungeunna leungit. Kusuwal-kusiwel kana sakuna. Gebeg deui. Duitna gè euweuh. Ukur nyèsa dua rebu. Goak Kang Jaja ngagoak. Kokotètèngan bangun ku bingung. Biwirna ngageter. Panonna carinakdak. “Mana duit kuring! Mana arloji kuring! Mana kantong kuring!” kang Jaja cocorowokan. Supir gogodeg. Kondèktur ngarènghap panjang.

“Kamu dicopet, Mas.” Ceuk kondektur ka Kang Jaja. Nu diajak ngomong olohok.
“Kejadian lagi, Bang…” kondektur ngarahuh. Pon kitu deui supir.
“Gak salah, Don, kena tipu ni orang…”
Kang Jaja kaluar tina beus bangun nu linglung naker.

Langit katèmbong ceudeum. Jelema lalar liwat di sisi jalan. Sora mobil silih tèmbal. Di terminal Kang Jaja luak-lieuk bingungeun. Kang Jaja ceurik. Kudu kamana lalampahan. Apan alamat aya dina surat. Suratna dina kantong. Leungeunna ngadègdèg ngodok saku baju. Aya kertas sacewir. peta ti Pa lurah tèa. Untung peta mah aya. Di terminal Kang Jaja tunya-tanya ngeunaan peta dina kertas. Inget kènèh Pa Lurah mèrè pijalaneun.

“Wah, masih jauh, Mas. Naik mobil angkot lagi dua kali kalo mau sampai..”
Butuh tujuh rèbu cenah mun hayang tepi naik angkot. Leng Kang Jaja ngahuleng. Naik mobil duit timana. Apan dua rèbu deui. Kang Jaja kokotètèngan di terminal. sakapeung ngawani-wani miceun kaèra mènta duit. Tapi euweuh nu daèk mèrè. Teungteuingeun. Hareupeun èmpèr toko Kang Jaja ceurik deui. Gusti, kudu kumaha ayeuna pilampaheun? Kang Jaja ngajerit jero hatèna.

Ngarasa geus nyaho jalan mah Kang Jaja rèk nekad leumpang. Tapi awakna asa leuleus. Beuteung Kang Jaja kokoèt lapar kacida. Hareupeunna aya tukang kupat tahu. Kang Jaja kumètap. Kupat Tahu: Rp. 3000. Deuh, kurang sarèbu dina meulina gè. Kang Jaja ngarènghap panjang. Rènghapna seuseut. Rèt ka toko, nempo jam dinding. Geus asub satengah lima. Nyur hayang kiih deuih.

Teu kungsi lila, Kang Jaja nèangan WC. Di belah kulon manggih WC. Bus manèhna abus. Pikiran mah kumalayang kamana mendi. Hatè nyeri. Inget kudu solat mah. Kabeneran aya mushola ngahiji jeung WC umum. Geuwat manèhna wudu. Sajeroning solat, hatè mah ngacaprak teu puguh jurus. Teu welèh jerit mènta tulung ka Pangèran. Sabada rèngsè solat, Kang Jaja lila ngadu’a. Teu poho mungkas sasadu saklek ka Gusti bakating ku bingung. Bakating ku jangar…

Gusti, naha bet meunang musibah kawas kieu? Atuh tulungan sim kuring. Enya, kuring mampuh leumpang nyorang alamat. Daèk. Tapi awak leuleus inggis teu kuat lalampahan. Tulungan Gusti. Ayeuna pisan kuring mènta tulung butuh duit sarèbu wè keur meuli kupat tahu. Lapar kacida Gusti. Pitulung Anjeun mah sok datang timana wae…

Kang Jaja teu nyaho deui kudu ngadu’a naon. Nu aya amah pikiran nu sarwa bingung. Pajeujeut. Kang Jaja cengkat. Manèhna kaluar ti mushola. Teu poho ka kamar WC heula. Leguk nginum ciatah. Sabot rèk kaluar ti WC, manèhna ngadèngè aya nu ngageroan…

“Mas, Mas…” aya pamuda nepak taktak. Awakna jangkung gedè. Lungeun si manèhna nunjuk kotak gigireun panto. Mandi, Kencing, Berak Rp. 1000. Leng sirah Kang Jaja muter. Gusti… karèk bieu pisan kuring mènta tulung hayang duit sarèbu, na atuh kalahka dipènta sarèbu. Kang Jaja ngagoak dina hatèna…

Kasurupan Jurig

Geus rumah tangga mah, gawé téh kudu getol. Keur léléngohan onaman, nyiar duit téh bisa lungla-lenglé kénéh, bangun nu nyalsé. Dalah geus kawin mah, isuk-isuk gé geus dititah mangkat ku pamajikan. Pajar téh rejeki kaburu dikoréh hayam. Tong mumul, tong kedul pokna téh, bisi éléh ajul. Matuh pamajikan mah, mun geus nyindir ku hayam, teu weléh dituluykeun ku ngagul-ngagul Pa Dadang nu isuk-isuk kénéh geus mangkat nyiar duit. Sakapeung mah sok timburu, panas haté mun pareng didagor-dagor jeung kaayaan Kang Dadang. Padahal Kang Dadang mah gawé ngantor di penerbitan, kuring tukang ojég. Béda saeutik meureun.

Cenah gawé ngantor mah kudu disiplin waktu. Isuk-isuk gé kudu daék susuruduk. Lamun elat sapuluh menit gé bakal disetrap ku dunungan, kawas elat abus kelas mangsa kuring ésdé. Tapi ayeuna mah teu jauh béda kuring jeung Kang Dadang, isuk-isuk geus bareng tuturubun. Bédana mah Kang Dadang sieun disetrap dunungan, kuring sieun disetrap pamajikan. Rebun-rebun kénéh wayahna kudu geus mangkal. Gening bener Nyai, najan tiris gé isuk-isuk mah loba urang lembur nu rék ngadon ka pasar.

Tapi karasa capé mun kudu manteng sapopoé di pangkalan. Sakapeung mah isuk-isuk téh sok tara langsung mangkal. Sok ngahaja muru imah Dasép ngadon ngawangkong ngomongkeun manuk jeung nguseup. Mun teu kitu, kuring sok ngahaja kukurilingan ka pasar néang parab lauk. Eureun-eureun sotéh mun pareng papanggih jeung pamajikan. Lamun teu paamprok jonghok jeung pamajikan mah biheung teuing rék mangkat ngojég. Matuh, mun pareng kapanggih kedul mangkal, unggal balik ka imah sok nyampak pamajikan murukusunu saré nonggongan. Dalah, ieu nu dipikahariwang ku kuring mah.

Hayangna mah nyirekem sapopoé di enggon. Ngamandian manuk atawa morongkol ngadéngékeun radio. Tapi da ayeuna mah sok daék mikir, kabutuhan sapopoé teu ujug-ujug ragrag ti langit. Ditambah renghik Si Dado budak kuring hayang jajan jiga nu teu nyaho wayah. Mangkaning budak lalaki hiji-hijina téh geus gedé, kahayangna beuki loba. Komo ayeuna mah geus nincak kelas tilu, biaya sakola jeung kabutuhanna beuki merul unggal minggu. Leuwih beurat mun pamajikan pipilueun ngarenghik. Hayang baju mah, hayang sapatu mah.

Leuheung pamajikan onaman, mun pareng teu kacumponan paménta téh sok teu lila renghikna. Teu pira jadi baeud jeung sare nonggongan dua peuting. Lah, itung-itung puasa senén-kemis wé. Kadituna mah sok malik ogo deui. Tapi béda jeung budak. Abong leutik kénéh, paméntana teu kacumponan téh sok ngarengik papanjangan, kokoséhan papanjangan. Ari sual kahayang mah, teu nerap ka pamajikan jeung budak waé, kuring gé sakapeung mah sok hareudang bayeungyang karasana dipanggang kahayang. Boh nangkarak, boh nangkuban, boh morongkol, teu weléh wé kahayang téh tingarajol narémbongan. Tingabarasat récét ngagalaksak sakujur awak. Tapi kuring sok pangheulana nyadar ku kaayaan.

Sakapeung budak téh kahayangna alah batan budak pajabat. Unggal minggu paméntana sok gunta-ganti. Sok keuheul mun pareng ngarenghik. Mun lain anak sorangan, tibaheula gé geus dikarungan. Manasina kuring téh jalma beunghar nu teu hariwang ngadéngé kahayang budak merul unggal minggu. Tapi kabéh kahayang budak nepi ka ayeuna can aya nu kacumponan, iwal ti sapatu sakola. Répéh dua minggu mah dipangmeulikeun sapatu téh. Tapi heuleut saminggu tidinya, budak jeung pamajikan ujug-ujug ngarenghik hayang meuli tivi. Gusti, ngadéngéna gé asa kabéntar gelap. Lain saminggu dua minggu, renghik hayang tivi téh kadéngé tuluy mangbulan-bulan. Renghik nu laon, tapi ngahaleuang panjang, matak hareudang.

“Nyai, keur urang mah tivi téh kaasup barang mahal.” Ceuk kuring hiji poé. Pamajikan katempona haré-haré, kalahka jongjon ngakeul. Kuring ngarénghap panjang. Teu kungsi lila pamajikan cengkat, nyapukeun dapur. Kuring ukur bisa ngahuleung. Tetempoan karasa rinyay. Eunteup pajeujeut jeung imah lancah. Haseup rokok ngalangkang muru liang kenténg. Haseup kompor ngulibek teu hurung-hurung.

“Kang, kompor garing…”

***

Sok melang nempo pamajikan mun pareng baeud. Teuteupna teu haneut, tiis tur seukeut alah batan hinis. Sok asa dosa ngajak manéhna hirup sangsara. Tapi mangtaun-taun rumah tangga, kuring can manggihan pamajikan amuk-amukan. Manéhna mah sok milih ngabetem mun aya kaambek téh. Tapi sual tivi mah manéhna gé nyadar. Baeud sotéh cenah hariwang ku budak. Si Dado hayang tivi nepi ka embung dahar. Ngadéngé kitu mah kuring gé ngilu hariwang. Atuh teu loba mikir deui, isuk-isuk kénéh kuring ngawani-wani muru imah Pa Dadang, maksud rék nginjeum duit. Pédah wé ayeuna tanggal ngora.

Gening nginjeum duit mah babari, teu cara mayarna. Pa Dadang nginjeumkeun duit, tapi cenah elat mayarna kudu bulan hareup. Lah, kuring nyanggupan. Sugan wé kabedag. Ayeuna mah teu pira kurang lima puluh rebu deui. Mun seug ngojég jeung bisnis manuk lancar, isuk gé tivi geus bisa kabeuli. Kuring jongjon ngahuleng di pangkalan ojég. Pikiran karasa kakalayangan ka mana mendi. Isuk-isuk kéneh geus nagog nungguan panumpang. Sugan wé leubeut jiga kamari. Ngahaja nagogna sisi jalan gedé, sugan wé aya kardus murag tina mobil élep.

Karék inget, gening ayeuna téh poé minggu. Tangtuna jelema lolobana cicing di imah. Dina ayana gé barudak ABG. Éta gening barudak tatangga hungkul nu rék ngadon alulin. Sakapeung mah sok teu daraék marayar. Abong ka dulur, cukup ku cap nuhun. Sabot keur ngeunah ngahuleng, torojol téh Kiyai Damsik, katempona jiga nu rusuh.

“Badé kamana, Pa Kiyai?” pok téh kuring nanya.

“Cik lah anteurkeun ka imah Ki lurah.”

“Katingalna mani rusuh, Pak Kiyai?”

“Enya, tadi keur jongjon ngeunah nguseup, Ki Lurah nelpon. Cenah sadua-dua anakna kasurupan jurig, ditambah bibina.”

“Euleuh kasurupan jurig…”

Motor kuring parkir di garasi Pa Lurah. Geus katempo urang lembur minuhan imah tengah Pa Lurah. Pamajikan jeung budak kuring gé ngilu nongton. Katempo budak Pa Lurah nu duaan keur dirarejeng. Kokojotan. Hahaok kasurupan. Panonna ngabuncelik. Teu jauh di belah katuhu, bibina molotot jeung kekerot. Awakna gigibrig teu eureun-eureun. Kiyai Damsik jajampéan. Niup cai dina rantang. Teu lila cai téh diusapkeun ka budak duaan, tuluy ka bibina. Lain cageur, kalahka beuki tarik kasurupanna. Gogorowokan. Ngacapruk teu puguh. Ceuk Jang Maman mah, saméméh kasurupan budak duaan téh gegelutan di tengah imah. Kadieunakeun jadi gelut nyaan. Bibina mah jongjon lalajo tivi. Apan Bu Lurah jeung Pa Lurahna mah keur ngariung di Posyandu.

“Sugan tadi ulin kamana?” Pa Lurah nanya.

“Teu kamana-mana, Pa. Budak duaan teh ti énjing-énjing gé pogot lalajo tivi sareng bibina.” Ceuk Jang Maman. Kiyai nu ti tatadi ngabandungan héran naker. Teu kungsi lila Kiyai nyampeurkeun tivi nu masih hurung. Sajongjonan mah manéhna melong. Atuh warga gé milu melong éta tivi. Kabeneran keur merul iklan. Gék warga téh naragog, ngadon lalajo. Poho kanu keur kasurupan mah. Cénel dipindahkeun ku Pa Kiyai. Katempo keur konser musik rock. Cénel dipindahkeun deui, film perang. Dipindahkeun deui, film gelut. Dipindahkeun deui, film nu silih gabrug bobogohan, tuluy merul iklan ti mulai dahareun nepi ka cocooan budak nu kawilang geus canggih.

Sabot anteng lalajo, nu kasurupan beuki kokojotan. Kabéh istighfar. Ngomongna ngacapruk deui. Meusmeus budak nu duaan mah hahaok ngajak gelut. Hahaok ka bapak jeung indungna. Sakapeung mah nyambat ngaran Bétmén jeung Spidermén, tuluy hahaok ménta mobil balap jeung hayang ulin ka Nuyok. Bibina sakapeung nyambat sélébritis, tuluy ngajerit ménta dipangmeulikeun bonéka Sahrukkan. Nu kasurupan geus teu jauh béda jeung nu gélo. Habek budak nu hiji neunggeul Ki Miun nu titatadi ngoprot nyekelan leungeun budak. Beletak suku budak hiji deui ngajejek sirah Mang Dadap nun titatadi nagog sisieunna.

“Geus ayeuna mah kapanggih. Alungkeun wé ka balong hareup.” Ceuk Kiyai.

“Saha?”

“Eta nu kasurupan! Maenya ngalungkeun kuring!” Kiyai molotot. Nu titatadi nyarekelan budak tingparelong. Tuluy lieuk ka Pa Lurah jeung ibuna. Pa Lurah unggeuk. Teu loba lila deui, Mang Dadap jeung nu séjénna manggul budak duaan. Ki Japra ngahaja hayang ngagotong si bibi. Geus tepi ka sisi balong hareupeun imah Pa Lurah, nu tiluan teh dialungkeun. Teu pira balon déét, jerona sataktak budak Pa Lurah. Gejebur nu kasurupan patingkocéak. Budak nyambat Supermén. Si bibi nyambat pangéran berkuda putih. Kiyai nitah kabéh cicing. Nu kasurupan luplep di tengah balong. Teu kungsi lila tuluy ménta tulung. Kiyai nitah Mang Dadap jeung nu séjénna geuwat nulungan.

Geus hanjat di darat, nu kasurupan arutah uger. Budak nu duaan ceurik. Bibina luak-lieuk jiga nu hudang saré di luhur kenténg. “Aya naon ngarariung?” pokna bari gagaro sirah.

“Ilaing kasurupan!” Kiyai nyentak. Pa Lurah jeung ibuna katut warga ngabarakatak seuri. “Alhamdulillah…”

“Kausap jurig naon, Ki, barudak kasurupan?” Pa Lurah nanya atoh baur heran naker.

“Teu salah deui, jurigna tivi!”

“Hah, tivi!!!” kabéh warga reuwas. Kabéh olohok.

“Ayeuna mah jurig teh lain cicing di kuburan atawa leuweung sanget. Tapi geus nyumput dina tivi. Nu kasurupan parah mah, hésé neang ubarna.” ceuk Kiyai. Sakur kabéh urang lembur nu ngadéngé omongan Kiyai ngadadak beungeutna sepa.

Isukna, loba urang lembur nu ngajarual tivi. Kuring gé gura-giru malikeun deui duit ka Kang Dadang. Bedo meuli tivi téh. Peutingna kuring ngahuleng jeung pamajikan, dariuk duaan luhureun kasur.

“Nyi, kabayang nya mun jadi meuli tivi, tangtuna bakal cilaka.”

“Cilaka naon, Kang?”

“Kasurupan jurig, listrik nyedot, hutang numpuk. Meureun wayah kieu téh moal silih réndéng luhur kasur jiga ayeuna, tangtuna masih pogot lalajo tivi poho waktu. ”ceuk kuring. Pamajikan seuri ogo.

“Muhun, Dado ogé ayeuna mah teu ngarengik hoyong tivi deui”

“Ari nyai ngarengik kénéh?”

“Muhun.” Témbalna alon

“Hoyong tivi, lin?”

“Sanés. Hoyong bobo.” Pokna ogoan. Rub kuring duaan disimbut. Silih keukeupan. Sora peuting ngarekét baur jeung sora jangkrik

Hitut

BAB I: PENDAHULUAN

Saumur hirup kuring can manggihan aya jelema mènta hampura kana calana sorangan. Sok wè pikir, sabaraha kali urang kabèh hitut makè calana, boh di warteg, di mobil atawa luhureun kasur; pèdah we teu bèja-bèja. Lamun di bèja-bèja gè cenah moal abus tivi, moal ujug-ujug beunghar. Logis ogè sih, tapi rada sinis.

Bèda deui jeung si Abud, sobat kuring baheula di SD. Keur diajar ogè manèhna mah sok bèbèja lamun hitut tèh ka guruna. Sok ngacung. Barudak di kelasna sok langsung nyurakan. Guru Pepekaen ngambek bari ngagebrag mèja lantaran ngarasa ngajarna kaganggu. Jep barudak jempè kawas gaang katincak.

“Naha manèh sok hitut di kelas?” guruna nanya bari kekerot.
“Ah, Pak, barudak gè sok hitut. Pèdah wè tara ngacung, tara bèbèja. Lumrah wè atuh hitut mah, Pak, da teu ngarusak lapisan ozon, teu nambah pemanasan global. Lamun…”

“Tapi ngarusak stabilitas sosial!” guruna motong omongan bari ngagebrag mèja deui. Si Mae nu diuk hareupeun si Abud ceurik bakating ku reuwas. Si Somad kiih sauetik bakating ku soak.

“Ah, Pak Guru gè ngarusak sakitar, èta wè sok ngaroko nuju ngajar.” Si Abud nèmbal sangeunahna, lèbèr wawanèn, wanian pisan èta jalu. Puguh wè guruna kasinggung, asa disapirakeun ku budak satepak. Antukna mah si Abud disetrap nangtung ku hiji suku di hareup kelas, nepi ka jam balik. Ti harita, si Abud di landian “si Raja Hitut” ku barudak di kelas. Manèhna mah sok nyengir ngadèngèna. Katelah kitu tèh lain pèdah hitut hungkul, pangpangna mah bèbèja waè saban rèngsè hitut. Saliwat mah asa agul ku hitut. Tapi sok sanajan ayeuna geus gedè, si Abud masih kènèh dipoyok “si Raja Hitut” ku kabèh babaturanna di lembur.

BAB II: PEMBAHASAN

Bèda ayeuna mah geus gedè, caritana geus jadi mahasiswa, si Abud sok rada baeud lamun dipoyok si Raja Hitut. Tapi ari polos sok bèbèja hitut mah masih kènèh nepi ayeuna ogè. Ceuk indungna mah, lamun pareng dipoyok kitu, di imah si Abud sok teu nafsu dahar. Tapi sok mènta duit gedè. Si Abud sok baeud lila, keuheul cenah ka barudak sok moyok waè.

Tapi kuring sok langsung ngupahan lamun pareng si Abud dipoyok barudak. Kuring sok nyarita yèn kuring gè sok dipoyok “si jomblo” ku barudak. Tapi kuring mah tara ngambek, sok sabar, sok ngahibur diri. Kuring mah jomblo gè jomblo profetik. Kuring mah hideung gè hideung nasionalismeu, hideung transendental. Ngadèngè kitu tèh si Abud sok bungah. Ngarasa aya batur meureun.

“Hitut kuring mah ngèngkrèng. Tapi tibaheula ogè tara bau.” Ceuk si Abud hiji poè. Kuring jadi inget ka omongan almarhum aki, yèn hitut stèrèo mah sok tara bau, bèda jeung hitut laon, biasana sok hangit, sok bau tungir zebra.

Loba ogè babaturan hitutna laon, tapi tara ngaku, kalahka hèhèotan nyumputkeun hitut dinu caang. Ku buraongnamah sok teu daèk tanggung jawab lamun ditanya saha nu hitut. Kalahka silih tuduh. Kuring pernah manggihan aya jelema garelut lantaran aya nu hitut keur darahar liwet. Pas ditanya saha nu hitut, hiji pamuda ngacung. Sabenerna mah masalah geus bèrès, ngan èta pamuda kalahka nyarita pangalamanna nempo jelema hitut dina cangkir. Puguh wè nu darahar kabèh eureun. Pasèa wè jadina. Padahal da sangu teu ujug-ujug ngilu bau.

Sok anèh nya jelema mah, cuman lantaran hitut, bisa garelut. Padahal hitut mah lain tindak pidana, moal abus naraka deuih. Beda deui lamun hitutna pajabat nu keur koropsi, pasti abus naraka, lantaran loba nyangsarakeun rahayat ku koropsina. Aneh ogè mun nempo aya masyarakat èra ngadèngè hitut di tempat umum. Padahal nu kudu dipikaèra mah kalakuan maranèhna nu jorok miceun sampah sambarangan.

Kuring gè lamun pareng dipasamoan sok tara daèk nahan hitut. Kapok. Pernah kuring hiji waktu lila nahan hitut pas upacara bendèra, nepika ngucur cai tinu irung. Untung lain geutih ogè; untung tinu ceuli teu kaluar haseup ogè. Ah, ayeuna mah beledag-beledag wè. Tapi kuring mah teu kawas si Abud nu teu welèh bèbèja tur hitutna ngajelengèng. Hitut kuring mah wijaksana; disebut bau teuing heunteu, disebut teu bau heunteu; hitut stèrèo heunteu, hitut èpès mèèr heunteu. Pokonamah meujeuhna keur dikonsumsi publik mah. Hiliwirna teu subversif!

Tapi kuring keur SMA pernah sabulan mumul ka masigit lantaran èra ku katua DKM. Soalna kuring kalepasan hitut nyegruk keur solat. Tapi kuring nuluykeun solat nepika rèngsèna. Ustad Mahmud nu nyaksian kajadian èta nyarèkan kuring ku fiqih. Naha nya kudu wudu deui lamun hitut pareng solat? Naha ogè bet beungeut nu dikumbah, padahal bujur nu nyieun ulah. Jadi naon hubunganna bujur jeung beungeut? Naha, dulur, hitut bisa ngabatalkeun wudu? Jiga paantel kulit jeung awèwè waè. Jigana aya hubungannana awèwè jeung hitut.

Kuring baheula pernah ngalaman hitut hareupeun awèwè. Èra pisan karasana. Tapi kuring baheula can ngarti naha bet èra, padahal èta awèwè lain kabogoh. Tapi lamun jujur mah kuring embung hitut hareupeun awèwè mah. Kuring leuwih milih ngabodor teu dikeprokan tibatan kapanggih hitut ku awèwè mah.

BAB III: HIRUP NGARASA TIISEUN

Ayeuna mah urang nyarita nu lian, mudah-mudahan teu balik deui ka carita nu aya pakuat-pakaitna jeung hitut. Geus sabulan leuwih si Abud jeung Neng Mia bobogohan. Antukna mah ayeuna kuring jadi leumpang sorangan balik kuliah tèh. Si Abud beuki lèngkèt pisan ka Neng Mia. Jiganamah “tiada hari tanpa Mia”, atawa “hidup tanpa Mia bagai kopi hitam terinjak Sodikin.”

Tapi kuring teu tiiseun teuing, da masih aya radio warisan almarhum aki kuring. Tibeurang nepi ka peuting radio digeder. Lamun kabeneran bèak batu batrèna, kuring sok nginjeum batu batrè jam dinding di masigit. Lamun geus bèak pisan, cenah batrè kudu di poè atawa di pèkprèk makè batu bata. Bèjanamah sok tokcèr. Tapi èta ogè ngan kapakè sakeudeung. Antuknamah di poè deui handapeun gantar.

Tapi kuring strès nempo batu batrè nu di poè dipodolan hayam. Tapi giliran dicoba, radio hurung ngagateng sapoè-sapeuting. Kuring jadi bisa ngadèngè wayang golèk nepika subuh. Baè bau tai kotok saeutik mah, asal tong tai kotok wè nu bau batrè. Tapi èmang kudu aya penelitian ti ilmuwan di Indonesia kunaon sababna tai kotok bisa ningkatkeun ènèrgi batu batrè. Ari nanya tai kotok dileubuan mah geus ka jawab ku Aki Asmi ogè, teu perlu diteliti deui, lin?

Tisaprak hulang-huleng sorangan, kuring jadi ngarasa bosen hirup, asa teu boga batur. Rèk bunuh diri, teu wani. Rèk nèangan kabogoh, hambur biaya. Soalna kuring mah geus yakin, duit bakal bèak tapi awèwè tetep nampik. Maenya kudu bogoh ka indung mah jiga Sangkuriang atawa Oedypus? Saumur hirup kuring masih lèlèngohan. Ras jadi inget boga langlayangan dina para. Teu mikir panjang deui, kuring ngejat mawa kenur jeung langlayangan. Kuring lumpat ka kulon, rèk ngapungkeun langlayangan. Meungpeung angin gedè. Karèk gè dua mèter langlayangan ngapung, kurunyung tèh Ki Apud. Solongkrong ngajak sasalaman. Tapi teu kungsi lila murang-maring ka kuring, pajar tèh tong langlayangan, sing èra ku umur.

Langlayangan dipaksa titah diturunkeun. Langlayangan disoek-soèk, ditincak-tincak. Geus kitu mah ki Apud lumpat ka imahna. Di palupuh imahna nungguan nini Apud bari ajrag-ajragan ngeprokan Ki Apud. Sabelas-duabelas eta nini jeung aki teh. Bedegong. Kungsi oge baheula kuring dikerem di imahna, bari si nini maksa kudu ngajawab naon bedana palid ku “p” jeung valid ku “v”. Kuring harita teu bisa ngajawab.
Ayeuna giliran si aki nu harèèng, teu puguh-puguh kalahka ngarujadkeun langlayangan kuring. Kuring beuki strèss. Kuring ngarasa sirah hareurin ku masalah. Can gè bèrès strès, kuring narima gosip ti Nini Memeh yèn si Abud jeung Nèng Mia putus. Geubeug tèh kuring olohok. Can ogè dua bulan geus putus deui. Kuring gura-giru muru si Abud.

BAB IV: PEGAT DURIAT

“Bud, bèjana manèh pegat jeung Neng Mia?” kuring nanya bari ungsrak-ingsreuk. Si Abud ngabalieur.
“Bud, naha bet putus sagala?” kuring terus ngadesek.
“No comment.” Ceuk si Abud teugeug bari buru-buru ngingkig. Beu, jiga sèlèbriti waè si èta ngomong kitu ka kuring. Ngarasa di udag-udag waè ku kuring, si Abud mawa merecon urut lebaran.
“Manèh hayang paèh diancurkeun?” si Abud ngancam bari ngacungkeun merecon jeung korek api, “geus balik tong ngaganggu kuring! Kuring hayang sorangan!” si Abud katempona strès pisan. Batan mercon disundut, kuring balik ngèlèhan. Tapi kuring panasaran kunaon si Abud jeung Neng Mia putus. Jiga wartawan, kuring terus muru informasi. Sugan wè si Onah, adi Neng Mia, bisa mèrè info.

“Why, Onah? Naha lanceuk Onah putus jeung si Abud?”
“Muhun, Kang, saurnamah tètèh tos teu bogoheun deui.” ceuk Onah. Ceuk carita Onah mah, tilu poè katukang si Abud nganteur Onah jeung Neng Mia ka ulang tahun babaturan Neng Mia. Karèk ogè babaturanna manyun rèk niup lilin, si Abud hitut tarik pisan. Puguh wè barudak ngaburiak. Bejana mah hayam diburuan oge ngilu barirat. Acara jadi paburantak. Neng Mia èraeun ku barudak sakelasna sok dipoyok boga kabogoh tukang hitut. Neng Mia jadi èra bareng jeung si Abud. Teu kungsi heuleut saminggu, Neng Mia mutuskeun si Abud. Kuring sedih ngadèngè caritana. Watir si Abud, lantaran hitut jadi putus jeung Neng Mia. Batur mah putus tèh lantaran teu disatujuan ku kolotna, atawa selingkuh, ieu mah putus lantaran hitut. Geuning ayeuna mah horeng hitut gè geus jadi sumber disintegrasi.

BAB V: DÈPRÈSI

Si Abud sobat kuring. Jadi kuring moal nganteup manèhna sedih sorangan. Kuring tibarèto sagulung-sagalang jeung manehna. Tikamari kuring teu nempo si Abud ngaliwat kuliah. Bisana mah sok nyampeur. Kuring datang ka imahna, indungna ceurik. Bèjana mah si Abud geus teu daèk dahar, teu daèk mandi jeung teu daèk adan di masigit deui. Pagaweanna ngègèlan suku korsi. Pagawèanna tèh murang-maring di kamar. Malahan indungna gè geus teu bisa asup ka kamar si Abud, sok dikonci. Katempo ku kuring dina panto kamarna aya tulisan: YANG TIDAK BERKEPENTINGAN DILARANG MASUK. Tapi kuring boga kapentingan ka manèhna. Kuring ngawani-wani keketrok panto. Lila teu dibuka. Ngadèngè sora kuring, panto dibuka. Kuring sedih nempona. Beungeutna culeuheu. Buuk galing pajeujeut. Gering kabengbat ku awèwè.

Bus kuring ka kamarna. Kamar lir ibarat gudang barang, acakadut teu kaurus. Dina tembok deukeut jandela, aya tulisan make spidol: HATIKU YANG BEKU. Dina kantongna ogè aya tulisan: DIRIKU YANG LÈNGOH. Kuring terus ngupahan jeung mapagahan manehna, sangkan bisa dahar jeung mandi deui. Sangkan daèk kuliah jeung adan di masigit deui. Sangkan bisa nalian anak hayam tatangga deui.
Kuring ngarasa hatè si Abud buyatak pisan diputuskeun ku Neng Mia, geus level digembrong laleur. Geus hanyir. Si Abud dèprèsi. Pagaweanna nanggeuy gado. Manèhna pernah ngomong boga niat rèk bunuh diri. Tapi ku kuring dipapatahan bèbèakan malahan makè reperen filsafat jeung tasawuf plus hadist jeung buku La Tahzan. Teu kagok kuring mere buku-buku fiksi tamba stress ka si Abud, ti mimiti buku Edgar Allan Poe, Agatha Cristie, Ellerly Queen nepika buku Fredy S. Teu poho kuring ngabelaan nyiar buku kumpulan carita Jose Saramago, Nadine Gordimer, Gabriel Garcia Marquez, Hemingway, Tagore nepika Puisi Gibran. Tapi wayahna, Bud, kuring ngan saukur mere judul keneh.

Terus manèhna cenah boga niat rèk abus gèng motor waè mèh kabangbrangkeun. Tapi ku kuring dicaram. Alesan kuring mah, kahiji si Abud teu boga motor, kadua si Abud teu bisaeun naèk motor, katilu sawah haji Komar digaley munding geuring. Kuring mah leuwih satuju si Abud ngilu gèng DAMRI, soalna jauh-deukeut ongkosna murah.

“Lamun hirup peurih kieu waè mah, kuring mending milih jadi suung waè…” ceuk si Abud rada pesimis. Tapi kuring terus ngupahan si Abud. Kuring ngajak manèhna ulin ka dago, ulin ka unpad Jatinangor poè minggu isuk-isuk. Mèh teu èra teuing ulin teu jajan mah, kuring duaan ngahaja udunan meuli kolor. Kuring ngajak manèhna maènbal jeung barudak. Teu lila tidinya, si Abud geus teu katempo sedih deui. Manèhna geus bisa seuri. Manèhna geus daèk dahar jeung mandi deui, geus daèk kuliah jeung adan deui. Kuring atoh nempona. Sakapeung manèhna sok masih murang-maring kènèh. Eta gè lamun nempo jèngkol, cenah sok inget ka Neng Mia. Si Abud ngomong masih bogoh kènèh ka Neng Mia. Manèhna rèk terus ngudag Neng Mia sangkan daèk deui narima cintana.

BAB VI: HIDUP MIA! HIDUP PERSIB!

“Kuring mah cadu mundur sacongo buuk, haram ngejat satunjang bèas! Puah!” si Abud meni sumanget ku rasa bogohna. Ku sumanget-sumangetna, si Abud nulisan tembok kelas ku spidol beureum: HIDUP MIA! HIDUP PERSIB! Malahan opat poe deui boga niat rèk megat Neng Mia di sakolana, rèk nyatakeun deui. Si Abud ngabèlaan meuli bonèka Doraemon keur engkè mèrè ka Neng Mia. Sakalian wè atuh jeung baling-baling bambuna, terus teundeun dina sirah pak lurah. Tapi kuring bungah si Abud teu laèr sumanget deui. Optimis.

Singgetna, si Abud megat, Neng Mia lumpat. Duanana pada-pada keukeuh. Si Abud keukeuh bogoh, Neng Mia keukeuh embung. Tapi kuring bungah nempo babaturan teu èlèhan jiga si Abud. Manèhna terus ngudag hatè Neng Mia. Tapi saprak aya kajadian kasar ti Neng Mia ka si Abud, kuring jadi narik dukungan. Malahan kungsi kajadian, Neng Mia rudet ngarasa dipegat jeung diudag waè ku si Abud, manehna gogorowokan mènta tulung. Antukna mah si Abud dikoroyok tukang ojèg. Untung kuring jeung babaturan masih bisa kènèh nulungan. Geus tèga pisan Neng Mia ka babaturan kuring. Lain èta hungkul kajadian peurih tèh. Si Abud kungsi diciduhan ku Neng Mia bakating ijid pisan. Kuring jadi cua ka Neng Mia. Hayangna mah ngulub sirah Neng Mia. Tapi anèhna tèh si Abud tara malik ngambek ka Neng Mia. Manèhna mah sok malah seuri. Jigana lantaran bogoh nu gedè pisan ka Neng Mia. Lamun kuring mah leuwih milih marmot tatangga katerap bronhitis batan diciduhan ku awèwè mah, batan dihina terus ku awèwè mah.

Geus teu kuat nempo babaturan dihina waè ku awèwè, kuring ngawani-wani nyarèkan si Abud sangkan eureun ngudag Neng Mia. Nasib geus jadi bubur, Bud. Ayeuna mah pohokeun wè awèwè haramjadol kitu mah. DUNIA TIDAK SELEBAR CELANA DALAM. Tapi si Abud keukeuh lieur ku Neng Mia. Manèhna janji rèk terus ngetrok hatè Neng Mia sangkan daèk narima deui. Kuring gogodeg bakating ku hèran. Gening aya ogè jelema kawas kieu, Gusti…

BAB VII: MANGKAT KA JAKARTA

Geus dua peuting ieu kuring terus mikiran lalampahan si Abud. Tapi pikiran kuring pajeulit jeung omongan lanceuk kuring peuting kamari nu nitah kuring cuti heula kuliah. Kuring dititah gawè di Jakarta, jadi buruh ngetik di kantor babaturan lanceuk. Sabenerna mah kuring embung ninggalkeun lembur, tapi cenah gajina gedè. Èta oge cenah ngaganti pagawèan Cep Boby nu keur geuring katabrak setum. Ceuk beja mah Cep Boby sukuna potong jeung sirahna rengat. Jigana pililaeun geuringna. Kabeneran kuring boga kabisa ngetik. Baè ngetik ku dua curuk gè, asal gancang jeung rancagè cenah. Dua poè geus bèrès ngurus sagala rupa, kuring isukna mangkat ka Jakarta. Si Abud bangun nalangsa nempo kuring mangkat. Tapi kuring sakeudeung ngahibur manehna. Kuring janji rek mawa duit loba ti Jakarta. Si Abud nyuuh ka Kuring ulah ninggalkeun manehna.

“Kuring euweuh batur ngobrol. Kuring euweuh batur curhat. Indung kuring mah teu ngartieun diajak ngobrol sual hiburan kontemporer mah.” Pokna semu ngaheulas.
“Bud, kuring mah sakeudeung. Kuring rèk ngudag duit heula. Geus loba duit mah urang duaan jaga bakal bagja. Salila kuring euweuh mah, ngobrol wè jeung calana.” Cekèng tèh ngaheureuyan.

Lima jam kuring nepi ogè ka Jakarta. Kakara ayeuna kuring incah jauh ti lembur. Hareudang geuning Jakarta tèh, teu kawas di lembur nu tiis ceuli hèrang panon kènèh. Kuring kudu bisa jaga diri cicing di lembur batur. Tong culangeung, tapi tong èlèhan. Sanajan di lembur batur, henteu ganti pileumpangan. Ieu mah itung-itung pangalaman wè, tong jiga Ki Duyeh, ti ngongkoak nepi ka ngungkueuk masih cicing dilembur, dagang surabi saumur-umur. Euweuh pangalaman anyar. Poè isukna kuring geus kudu langsung gawè. Teu pira ngetik laporan sapuluh halaman unggal poè, ditambah ngajumlah-jamlèh duit, kuring diburuhan saratus rèbu. Saminggu wè kali saratus rèbu, lumayan bedus. Lanceuk kuring omat-omatan nitah kuring nabung. Sabalikna kuring ogè omat-omatan ka lanceuk kuring supaya tong mènta duit. Kuring keur hayang pelit.

Teu karasa geus sabulan leuwih kuring gawè di Jakarta. Duit beuki numpuk waè. Bayangkeun wè si Bos mèrè duit saratus rèbu unggal poè. Untung wè dahar sapopoè mah aya jatah ti kantor. Kuring geus hayang buru-buru ka lembur. Kuring rèk ngeureuyeuh nabung keur nuluykeun kuliah deui. Kuring inget tibarèto hayang meuli hapè. Geus teu kuat hayang meuli hapè Nokya. Kuring hayang nelpon si Abud di lembur tapi pasti manèhna can bogaeun, soalna hapè mah nyieunna lain tina taneuh sumur. Kapikiran ogè rèk meuli skripsi. Ah, haram kètang. Kuring mah leuwih milih indit ngarit poè jum’at batan kudu meuli skripsi mah.

Sok jadi inget ngomong skripsi tèh. Tibaheula kuring jeung si Abud guligah mikiran skripsi. Kuring duaan ngadon kukurilingan neang judul nu alus. Kuring pernah boga judul hade: RADIKALISME AGAMA DALAM PERSPEKTIF TRIO MACAN. Tapi heuleut sabulan diganti deui jadi: BERAS IMPOR DALAM PANDANGAN SAYA SEKELUARGA, atawa leuwih heded lamun dibalik: SAYA SEKELUARGA DALAM PANDANGAN BERAS IMPOR. Kuring bingung milih judul. Si Abud mah cenah geus manggihan judul keur skripsina: HUTANG PROFETIK; SEBUAH INTEGRASI-INTERKONEKSI MARXISME DAN WASIAT KAKEK SAYA.

Ah, kuring mah can bisa nyieun skripsi lamun can aya lèptop. Tapi, lamun duit tabungan aya leuwihna kènèh, kuring ogè hayang meuli lèptop. Eta gening komputer nu jiga jojodog. Kuring jadi inget, baheula keur di SMA boga babaturan sakelas pindahan ti Jogja. Manèhna kamana-mana mamawa lèptop. Kungsi ulin ka imah kuring mawa lèptop. Manehna kasohor tukang molor, wajar we da tukang melong komputer. Kuring riweuh nyangu, manèhna mah lalajo video dina lèptop. Meni nyantèi pisan. Kungsi ogè lèptopna tinggaleun di dapur, ku nini kuring kalahkan dipakè talenan, di pakè nyiksik bawang. Sugan wè lamun pareng meunang rijki gedè, jaga kuring bisa meuli lèptop.

BAB VIII: BALIK KA LEMBUR

Geus hampir dua bulan kuring gawè, Cep Boby bejana geus cageur. Isukna kuring geus bisa balik deui ka lembur. Di tengah jalan, kuring balanja heula keur bawaeun ka lembur. Kuring meuli baju keur indung. Teu poho dahareun keur bebenyit. Kuring ogè inget ka si Abud. Kuring meuli roko sakaradus. Teu poho meuli kopi hideung. Soalna si Abud mah embung ngaroko lamun euweuh kopi. Bèda jeung kuring, kuring mah embung ngaroko lamun euweuh seuneu. Kuring ogè meuli baju koko jeung calana sontog keur si Abud. Keur bapa kuring mah meuli sarung, kopèah jeung kaca panon hideung, mèh katempona gaul jeung ginding. Keur indung meuli kurudung jeung mukena. Kuring oge meuli baju loreng tantara keur Ki Asmi, kokolot nu geus dianggap dulur. Sakalian meuli baju Spiderman keur incuna, si Abraham Entay. Ngahaja meulina dua stel, bisa parebut jeung Ki Asmi.

Kuring bungah bisa balanja keur kolot jeung dulur. Tapi kuring embung kokomoan balanja, soalna lalampahan masih panjang, dulur leutik masih riab. Can tangtu kahareup masih bisa ngala duit deui. Tapi kuring kahareupna boga kahayang ngebebenah imah jadi tilu umpak, panghandapna mah baè kolong keur hayam sarè. Sakuriling imah rèk dipinuhan ku wèsè umum mèh mangfaat ka urang lembur. Intina mah ngaminimalisir oknum masyarakat nu sok ngadon setor eusi beuteung di pipir imah. Lamun usum pemilu mah, wèsè bisa dijadikeun kamar suara.

Jam 12 beurang kuring nepi lembur. Di imah jempling. Sakeudeung sasarèan dina korsi tengah imah. Ari heug antukna mah ngan ukur molotot teu bisa sarè. Barudak badeur tingkalacat luhureun korsi ngaganggu kuring. Piraku kudu dibèrè racun beurit mah mèh lalindeuk. Geus asup adan asar kuring mandi. Tadina mah hayang panggih heula jeung kolot rèk prosèsi mere olèh-olèh, tapi jigana can baralik ti sawah. Kuring dandan ginding maksud rèk nepungan si Abud. Geus sono. Oleh-oleh keur manehna geus rapi di kantong kèrèsèkan. Saeutik disemprot parfum anyar. Jigana si Abud atoh pisan narimana.
Imah si Abud sarua jempling. Kuring keketrok bari hèhèotan. Ngahaja makè kaca panon hideung mèh si Abud pangling. Teu kungsi lila, panto muka. Nyampak indung si Abud ngabanghinghik ceurik. Hatè kuring ngadadak teu genah karasana…

BAB IX: PENUTUP

Langit lènglang. Kuring nangtung lila di jalan. Ngadègdèg nahan eungap. Ngarasa teu bisa nanaon. Pikiran geus barirat ka mana mendi. Hatè asa dibintih kasedih. Hatè asa ditindih kapeurih. Kuring nempo langit ujug-ujug baseuh. Kuring nempo panon poè kokolèbatan. Kuring nempo lalaki leumpang di jalan gedè teu makè calana. Sirahna dibuntel ku calana sorangan. Awakna kuleuheu teu kaurus. Sandal capit digantungkeun dina beuheung makè tali rapia. Kadèngè manèhna ngahariring. Teu kungsi lila manèhna ngarandeg, ngagantungkeun calana dina pager. Kuring ngadèngè manèhna mènta hampura ka calana sorangan. Ti belah kulon barudak leutik nyurakan bari nakolan kalèng. Manèhna seuri. Manehna ceurik. Manèhna ngamuk. Manèhna ngagorowok nyebut ngaran awèwè. Kuring teu kuat nahan cimata. Teu karasa cimata haneut seukeut dina pipi…